عید نوروز برای مردم تاجیکستان مخصوصا در بدرخشان عید ملی و عید نیاکان به شمار می‌آید. مردم بدرخشان نوروز را روز دوستی و حیات و زنده شدن کل موجودات طبیعت میدانند و آن را «خدیر ایام» به معنی عید بزرگ نیز یاد میکنند. بنابر سال شمار دهقانی اول ماه حمل و به حسب سال میلادی ۲۱ یا ۲۲ ماه مارس روز نوروز در تاجیکستان شناخته میشود.
جشن نوروز در حدود سال ۱۹۲۷ در زمان شوروی سابق در شهر خجند به عنوان نخستین عید سال اعلام گردید. اگر چه در آن ایام آیین‌های جدید که غیر بومی بود وارد فرهنگ عمومی و ملی دین کشور شد.
به جرات می‌توان گفت که مردم تاجیکستان در مقام مقایسه با سایر کشورهای که آلایش نوروز را پاس میدارند و سنتهای قدیم نوروز را بیشتر برگزار و حفظ کردهاند. و با برگزاری آئین‌های روزهای اول بهار را گرامی میدارند. طبیعت در فرهنگ تاجیگستان از اهمیت خاصی برخوردار است به گونه‌ای که از مدت‌ها قبل به پیشواز بهار و زنده شدن طبیعت میروند. اساسا طبیعت و گل و چه‌چه پرندگان خوش الحان در شعر و ادبیات تاجیکان از جایگاه خاصی برخوردار است.
وجود رنگهای شاد در البسه آنان و استفاده از نام‌هایی که به نوعی برگرفته از طبیعت است امروزه روز نیز همچنان در تاجیکستان مشاهده میشود.
خانه تکانی و نظافت خانه‌ها در شهر و روستاها از جمله اموری هستند که خانم‌های تاجیکی از مدت‌ها قبل از بهار و نوروز به آن میپردازند. دانش‌آموزان مدارس چند روز به نوروز مانده با لباس‌های متحدالشکل کوچه‌ها و خیابان‌ها و محلات شهرشان را با خواندن سرودهای که خاص عید و بهار است پاکیزگی به شهر میدهند. کوچک و بزرگ و مرد و زن از مدت‌ها قبل تلاش میکنند تا گردی از سال کهنه بر روی خانه و کاشانه و چهره محله‌ها باقی نماند.
پهن کردن دسترخان (سفره نوروزی) در منازل و خانه‌ها از جمله اقدامات معمول در روزهای نوروز است. پختن آش پَلَو و سمنک سمنو، و کلوچه و انواع شیرینی‌جات نان و چاپاتی فتحیر و سمبوسه و ماستابه و شوربا یکی دیگر از رسومات زنان تاجیکی برای سفره نوروز است. (آش پلو غذای ملی تاجیک‌ها است)
انار و انگور و سیب و به و کشمش و چهار مغز (گردو) و بادام و هسته‌های شیرین خشک شده و میوه‌جات و برگه‌های شفتالو (قیصی) و بعضا میوه‌های خشک شده دیگر از ملزومات دیگر سفره‌های نوروزیست.
برگزاری مسابقات مختلف از قبیل تاب بازی، تخم مرغ بازی، بزکش، کبک جنگی و خروس جنگی و کُشتی‌های محلی از جمله برنامه‌های نوروزی است که در میان بیشتر جوانان روستایی متداول است. این مسابقات با شور و هیجان خاصی در عصرهای نوروزی برگزار میشود
بسیاری از مراسم بین مردم تاجیک و ایرانیان مشترک و مشابه می‌باشد البته برخی از مراسم مردم تاجیکستان خاص خود آن‌هاست و با مراسم ایرانیان کمی متفاوت است مراسم سومنک پزی یکی از مراسم مهم تاجیک هاست که در شمال تاجیکستان به آن سومنک و در جنوب و منطقه کوهستانی به آن سومنک میگویند. سومندک از جمله غذاهایی است، که خاص نوروز می‌باشد در آخر ماه حوت و در روزهای نخستین نوروز و به صورت دسته جمعی توسط زنان پخته میشود برای این کار از مدت‌ها قبل زنان گندم را در ظرف‌های رو باز خیس میکنند زمان سبز شدن گندم صبر میکنند و در نزدیکی روزهای نوروز شیره گندم را با آرد مخلوط میکنند و درون دیگ می‌پزند و برای پخت روی آتش و چوب می‌گذارند پخت سمنک آن عمدتاً با اعتقاد به این که آرزوها را براورده میکند و بیماران را شفا می‌دهد انجام میشود در زمان آماده شدن و کشیدن سمنک معمولا دختران جوان با پوشیدن لباس‌های نوروز و الوان و با خواندن سرودهای محلی به جشن و پایکوبی میپردازند
نوروز شده و لاله خوشرنگ برآمد
بلبل به تماشای دف و چنگ برآمد
مرغان هوا جمله پرواز شدن
مرغ دل ما از قفس تنگ بر آمد
مراسم گلریزان یکی دیگر از مراسم نوروزی در میان تاجیکان است مراسم گل گردانی کارهای دهقانی نام دارد در تاجیکستان مردم از قدیم الایام به مناسبت بیداری طبیعت و سبز شدن و شکوفتن شکوفه‌ها به گل گردانی میپردازند. در گذشته این مراسم توسط مردان بزرگسال انجام شد ولی امروزه اجرای مراسم توسط کودکان و نوجوانان انجام میشود معمولاً در روزهای آخر سال و نزدیک بهار نوجوانان به صحرا و باغ‌ها میروند و گلهای تازه را می‌چیند و به بزرگان خانواده و محل هدیه میدهند و به آن‌ها مژده آمدن بهار و پایان فصل زمستان و سرما را نوید میدهند و در مقابل بزرگترها گل‌ها را به صدرت و چشمان خود می‌مالند و در مقابل به آن‌ها انعام و تحفه میدهند و از صحت و سلامت و رسیدن فصل نو و بهار اظهار شادمانی میکنند و سپس گل‌ها را در جوی آب و رودخانه‌ها میریزند و معتقدند که رودخانه‌ها سرچشمه گرفته از کوهسارها عم و اندوه و کسالت آن‌ها را با خود برده و می‌شویند.
بلبل خوانی در بخارا که بیشتر مردم‌تاجیک در آن ناحیه زندگی میکنند از دیگر مراسم دیگر نوروزیست. اگرچه با مراسم گل گردانی تفاوت چندانی ندارد اما تفاوتهای هم با آن دارد. در این نراسمگل گردانها گلهای چیده شده از صحرا و کوهستانها را دسته کرده و بر سر چوبهای بلندی می‌بندند و در کنار دربهای خانه گل آویزان میکنند و یا در روستاها در باغچه‌های مقابل خانه‌ها میکارند و همچنان اشعاری را به صورت دسته جمعی می‌خوانند:
گل اوردم از اون پایان
خبرت میکنم دهقان
بته غله به گل گردان
بهار نو مبارک باد
گل زردک ثنا میگه
ثنای مصطفی میگه
به هر پهلو خدا میگه
بهار نو مبارک باد
حوت از نظر روستاییان و دهقانان آخرین ماه زمستان و آخرین ماه سال است. تاجیکان از قدیم برای کشت و کار بهاری از اواخر ماه حوت و در آستانه بهار کار و کشت بهاری را آغاز میکنند و درختان را همچون عروسکان آراسته و پیراسته میکنند و آن‌ها را هرس می‌نمایند. زمینها را میکندند و گل‌ها و درختان را کود میدهند و اعتقاد بر این دارند همانگونه که آدمیان خود را برای سال نو اماده میکنند و لباس نو می‌پوشند و سر و موی خود را شانه و کوتاه میکنند و شکل و شمایل خود را نو میکنند در طبیعت و کار کشاورزی هم اینگونه عمل میکنند. به قولی میگویند: زمین و آسمان نو باید گردد و همه پیر و جوان نو باید گردد. در این باره سرودها و روایت‌ها و اشعاری متعدد و ضرب‌المثلهای بسیار گفته شده است. مردم تاجیک بویژه دهقانان پس از اماده کردن مصالح و مقدمات بزم سه شب اول ماه حوت را به مهمانی میروند و آتش می‌افروزند و در کنار آن به نواختن موسیقی و رقص و بازی‌های مختلف مشغول می‌شوند.
یکی دیگر از مراسمی که دهقانان پیش از کشت و کار و برای برکت بیشتر کار قبل از نوروز انجام میدهند مراسم جفت برادران است
در مراسم جفت برادران دهقانان و کشاورزان سالخورده وادی خنگاب آنرا (شوگونی) می‌نامند. شگونی‌ها وقت و زمان کشت و کار را معین و اعلام میکند هر کشاورز دهقان هنگام گرفتاری و روبرو شدن با مشکلات از شوگونی مدد و مشورت میگیرند.
کشاورزان و دهقانان در حوالی روستاهای دیگر در آستانه سال نو و روزهای نوروز آش پلو (غذای ملی تاجیکان) نان فتیر و دیگر غذاهای محلی و خاص را بدین مناسبت می‌پزند و از کشاورزان هم سن و سال خود در روستا را دعوت میکنند و بعد از غذاها دعاهای خاص می‌خوانند از جمله:
مزید نعمت، زیاد دولت، برار کار، صحت و سلامت، خرد و کلان، میدا و گلان، بخت سپید، راه سپید رسد به بابای دهقان، خوش آمدید مهمانان.
شایان ذکر است آیین چهارشنبه سوری در بین تاجیکان و سمنو پزی همچنان به شیوه ایران باستان برگزار میشود و مردم با آتش زدن هیزم و برپایی آتش در جایی خارج از شهر و یا محوطه‌ای باز آن را جشن میگیرند
نوروز و آیین‌های نوروزی به حدی برای تاجیکان با اهمیت است که حتی در حال حاضر نیز دولت تاجیکستان در دهه گذشته، محلی را بنام نوروزگاه در مرکز شهر و پایتخت تاجیکستان بنا نموده است.
که در این محل چند سالن آمفی تئاتر، سالن‌های نمایشگاهی، کلاس‌های آموزش حوزه‌های مختلف فرهنگی به ویژه هنری و حتی بازارچه‌های عرضه محصولات فرهنگی و هنری و صنایع دستی پیش بینی شده است در مجاورت و نزدیکی این محل کتابخانه ملی، آثار خانه (موزه) ملی تاجیکستان، ساختمان رادیو و تلوزیون و پارک بسیار زیبا و سرسبزی با نامهای بزرگان فرهنگ و شعر و ادب فارسی همچون رودکی و فردوسی طراحی شده است و معمولاً کنسرت‌ها و جشن‌های نوروزی در این محل برپا میشود. و هرساله در جشن‌های نوروزی این محل آذین‌بندی میشود. در روزهای نوروزی جمع کثیری از مردم دوشنبه در این محل تجمع و با برنامه‌های متنوع چون رقص و آواز خوانی نوروز را جشن میگیرند.
تاجیکان به راستی مردمانی بسیار ساده و صمیمی و مهربان و بسیار شاد هستند علیرغم زندگی در حاکمیت و حکومت ۷۰ساله شوروی همچنان به فرهنگ و ادبیات فارسی عشق می‌ورزند به جرات می‌توان گفت در کشورهایی که به عبارتی کشورهای قلمرو فارسی زبانان نامیده میشود آداب و رسوم و سنن گذشته‌ای که کمابیش در کشور ما و بیشتر در شهرستان‌ها نیز به چشم می‌خورد بیشترین سهم را در نگهبانی و حفاظت از فرهنگ و ادبیات و آداب و رسوم ایران قدیم را دارند. رودکی، فردوسی، حافظ، سعدی و کمال خجندی و خاقانی و… بزرگان زبان و ادبیات فارسی همچنان محترم و بزرگ انگاشته می‌شوند تا حدی که برای سالها، تالارهای اجتماعات، اماکن عمومی، میادین و خیابان‌های بزرگ شهر از نام بزرگان حوزه علم و ادب و فرهنگ زبان فارسی استفاده میکنند و محله‌های مهم فرهنگی هنری کشورشان اسم خیابان‌ها تالارها و سالن‌های اجتماعات اصلی و مهم را با استفاده از نامهای بزرگان فرهنگی گذشته نامگذاری میکنند. بطور مثال: بزرگترین و اصلی‌ترین خیابان مرکزی شهر دوشنبه رودکی و میدان اصلی شهر به نام شاه اسماعیل ساسانی نامگذاری شده است شاهنامه فردوسی و توس در فرهنگ عامه مردم تاجیک بسیار گرامی و محترم شمرده میشود. علاقه تاجیکان به فردوسی و شاهنامه تا حدیست که برای دختران و پسران خود همچنان در حال حاضر نیز از نام‌هایی چون رستم، سهراب، بیژن و منیژه و تهمینه، رودابه، پرویز، جمشید، بهرام استفاده میکنند.
شاهنامه فردوسی در فرهنگ تاجیکی آنقدر اهمیت و جایگاه مهمی دارد که بعضاً مردم در جهاز عروس خانوم‌ها آن یک جلد شاهنامه فردوسی به عنوان هدیه می‌گذارند ایا وقتی فرزندانی به دنیا بیاورند نام فرزندان در پشت جلد شاهنامه نوشته میشود. علی رغم حضور بزرگان علمی، فرهنگی و مشاهیر گذشته در فرهنگ امروزی تاجیک، شخصیت‌های فرهنگی ادبی دوران معاصر نیز کاملاً شناخته شده و مطرح می‌باشند
سهراب سپهری، اخوان ثالث، شفیعی کدکنی، فروغ فرخزاد، فریدون مشیری و… از جمله شخصیت‌های هستند که تاجیکان آنرا به خوبی می‌شناسند و محترم می‌شمارند. امید است در آینده مطالب بیشتری از تاجیک و تاجیکستان داشته باشیم
