موزه اسقف اعظم آرداک مانوکیان که به موزه مردم‌شناسی ارامنه معروف است یکی از جاذبه‌های تهران به شمار می‌رود که به معرفی آداب و رسوم و فرهنگ عامه ارامنه می‌پردازد. این موزه که در کلیسای حضرت مریم واقع شده است، سال ۲۰۰۸ میلادی بنام اسقف اعظم آرداک مانوکیان نامگذاری شد. موزه آرداک مانوکیان بدون شک یکی از مراکز مهم فرهنگی است که نقش مهمی در تعریف سنت‌ها در تهران دارد.
زمان ساخت ساختمان موزه مردم‌شناسی ارامنه به سال ۱۳۰۹ خورشیدی برمی‌گردد اما تأسیس موزه در سال ۲۰۰۸ صورت گرفته است. هنگامی که تعداد ارامنه در تهران افزایش یافت تصمیم گرفته شد کلیسای جدیدی به سبک مهرازی ارمنی بنا شود. در همین زمان، مرد نیک‌اندیشی تمام هزینه‌های ساخت این بنا را به عهده گرفت، در سال ۱۳۱۷ ساخت بنا تکمیل شد و به دست گاره‌گین کاتولیکوس بنام کلیسای حضرت مریم تقدیس شد. این موزه سال ۱۳۹۶ از سوی جاثلیق اعظم آرام اول، بنام اسقف اعظم آرداک مانوکیان نامگذاری شد.
- آثار موزه
این موزه شامل مدارک و لوازم شخصی شادروان اسقف اعظم مانوکیان، تصاویر و اطلاعات کلیساها و دیرهای ارامنه کشور و مجسمهها و سایر آثار هنرمندان ارامنه است. همچنین دستگاه شمع‌سازی قدیمی، کتاب‌های خطی با محتوای دینی و تاریخی همچون دست‌نویس انجیل که قدمت آن به ۴۵۰ سال می‌رسد، لوازم و ادوات مورد استفاده در مراسم‌های آیینی و مذهبی مانند کلاه، کمربند، آوندهایی که درون آنها کندر برای خوش‌بویی ریخته می‌شده است و ناقوس‌هایی که از مناطق گوناگون گردآوری شده‌اند، زینت‌بخش قسمت دیگری از این موزه هستند. در این بخش سازهایی که از کلیساهای گوناگون در ایران گردآوری و در آیین‌ها در کلیساها نواخته می‌شد نیز نمایش داده می‌شود.
تصاویر و نقشه‌های کلیساها و دیرهای ارامنه کشور با ذکر مشخصات فنی، مهندسی و مختصات جغرافیایی آنها از اشیای دیدنی موزه ملی ارامنه است.
لباس‌های سنتی زنان ارمنی مورد استفاده در دوره‌های مختلف تاریخی مثل لباس ملکه گوراندوخت از سلسله باگراتیه که طرح لباس او از نقاشی روی چرم جلد کتاب مقدس کلیسا‌هاکوپ مقدس گرفته شده، لباس منطقه فریدن و پوشش بانوی تارک دنیا از جلفای اصفهان در قرن ۱۷ میلادی برگرفته از نقاشی موجود در کلیسای کاتارینه مقدس در جلفای اصفهان از جمله دیدنی‌های این موزه است.
آثار هنری همچون تندیس‌ها، مجسمهها و نقاشی‌ها از هنرمندان معاصر ارمنی‌ـ ایرانی چون اما آبراهامیان، زاون آیوازیان و نقاشانی همچون آلنوش آوانسیان،هاکوب وارطانیان، سیمون آیوازیان، ادمان آیوازیان، آندره سوروگین، گریگوریعقوبی، ستراک نازاریان، آرامازد نازاریان و لیلیت‌تریان، زینت‌بخش این موزه است.
لیلیت‌تریان مجسمه‌ساز برجسته و مادر مجسمه‌سازی مدرن است. تندیس یادبودیپریم خان از کارهای این بانوی هنرمند است که در سال ۱۳۴۹ برای نصب در کلیسای حضرت مریم ساخته شد.
- معماری کلیسا
پلان کلیسایی که این موزه در آن قرار گرفته است چه از خارج و چه از داخل صلیبی شکل است. محراب کلیسا دارای سه پنجره بوده و در دو سوی محراب اتاق‌های کوچکی به‌صورت قرینه قرار دارد که در آنها به درون نمازخانه اصلی باز می‌شود. بنا دارای گنبد کوچکی بر بالای مرکز نمازخانه همراه با نورگیر‌های متعدد است. در سوی باختر بنا، گنبد دومی قرار دارد که ناقوس خانه کلیسا است. در گوشه‌ای از حیاط کلیسا، راه پله‌ای کوچک منتهی به زیرزمین وجود دارد که در آن گنجینه اسقف اعظم آرداک مانوکیان قرار گرفته است. داخل گنجینه می‌توان گوناگونی اشیای مرتبط با دین و فرهنگ ارامنه را مشاهده کرد که نخستین بخش آن وسایل شخصی اسقف آرداک مانوکیان است.
بخش ورودی حیاط کلیسا دو آرامگاه همراه با تندیس‌های شانیکی آرداک مانوکیان، دهشمند و دیگری تندیس یپریم خان از مبارزان دوره مشروطیت وجود دارد. در یکی از تالار‌‌ها آثار لیلیت‌تریان به نمایش گذاشته شده است. در بخش دیگر تالاری از پوشش‌های سنتی بانوان ارامنه در دوران‌های گوناگون به نمایش گذاشته شده است. در موزه ابزار کهن ارامنه در روستاهای گوناگون به چشم می‌خورد، در بین آنها مهری است که برای مهر زدن بر روی نان‌های مقدس در آیین‌های گوناگون استفاده می‌کرده‌اند.
آرداک مانوکیان نام رهبر دینی کلیسای ارمنی ایران است که به مدّت چهل سال، از سال ۱۹۶۰ تا سال ۲۰۰۰ میلادی، این سمت را به عهده داشته است.
