شهر هرات به‌عنوان یکی‌از شهرهای‌تاریخی، قدیمی و فرهنگی افغانستان، نقش مهمی درنگهداری و گسترش پیوندهای تاریخی و فرهنگی حوزه تمدنی نوروز دارد. این شهر با وجود موقعیت جغرافیایی مناسبی که در طول تاریخ، در مسیرهای تجاری و فرهنگی قدیمی داشته است، همچنان به‌عنوان یکی‌از مهمترین گذرگاه‌های تبادلات فرهنگی و تاریخی در این منطقه بوده است. هرات به‌عنوان یکی‌از شهرهای مهم در حوزه تمدنی نوروز، دارای آثار باستانی بسیاری است که به دوره‌های مختلف تاریخی ازجمله مهمترین آن‌ها به دوره‌های تیموریان و گورکانیان بازمی‌گردد. این آثار باستانی، می‌توانند به‌عنوان نمادهای فرهنگی و تاریخی این شهر، ارتباطات فرهنگی و تاریخی با حوزه تمدنی نوروز را تقویت کنند و مردمان این حوزه را باهم نزدیک کنند. همچنان حوزه تمدنی نوروز نیز یکی‌از با سابقه‌ترین قلمرو تمدنی و فرهنگی است که درحال‌حاضر کشورها و مردمان زیادی را با زبان‌ها و هویت‌های نژادی خاص، از آسیای‌میانه تا شبه‌قاره هند و از کاشغر تا کردستان و سوریه و عراق را در بر می‌گیرد. این منطقه پهناور با وجود از سرگذراندن مهمترین رخ‌دادها و تحولات تاریخی، هنوز ویژگی‌های مشترک تمدنی و فرهنگی مردمان و کشورهای این حوزه بزرگ، نقش‌کلیدی را در برقرای روابط فرهنگی، سیاسی و اقتصادی دارند.
قلمر تمدنی نوروز که به‌طور عمده در کشورهای ایران، افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان واقع شده است، دارای میراث‌های فرهنگی و تاریخی چندین‌هزارساله است که نمادهای بارزی از تمدن‌های گذشته را در خود جای داده است. قلمرو حوزه تمدنی نوروز به‌عنوان محوری‌از فرهنگ‌ها و تاریخ‌های متنوع مرتبط یا همان‌طور که اشاره شد، شامل زبان‌ها، آداب و رسوم، هنرها، موسیقی، ادبیات، معماری، دین و اعتقادات و دیگر عناصر فرهنگی و تاریخی متنوع می‌شود. دراین‌میان، یکی‌از شهرهای مهم این حوزه تمدنی از گذشته‌های‌دور به این‌سو، شهر هرات باستان بوده است. هرات یکی‌از شهرهایی با تاریخ و فرهنگ چشم‌گیر در افغانستان است که به‌لحاظ موقعیت‌جغرافیایی، آثارباستانی، فرهنگ‌محلی و تنوع زبانی، به یکی‌از مراکز مهم تاریخی افغانستان و پیونددهنده فرهنگ‌های منطقه تبدیل شده است. این شهر باوجود ویژگی‌های فراوان در زمینه تاریخ، فرهنگ و هنر، می‌تواند به‌عنوان یک پل ارتباطی میان مناطق مختلف عمل کند و زمینه را برای تعاملات و همکاری‌های فرهنگی میان کشورهای‌منطقه فراهم کند.
می‌توان ظرفیت‌های‌مهم این شهر را در رابطه با پیوندهای‌تاریخی حوزه‌‌تمدنی نوروز درچندمورد برجسته، در زیر نشان داد:
آثار باستانی
هرات، با داشتن آثارباستانی و نمادهای‌تاریخی، به‌عنوان یکی‌از شهرهای بارز تاریخی و فرهنگی افغانستان مطرح است. این شهر که در طول تاریخ شاهد تغییرات و تحولات فراوان بوده است، آثاری گران‌بهای از دوره‌های گوناگون تاریخی را در خود جای داده است. از آثار مهمی که در هرات قابل مشاهده است، می‌توان به قلعه‌ها، مساجد، بناهای‌تاریخی، بازارهای‌باستانی و سازه‌های‌معماری متنوع اشاره کرد که هریک داستانی از گذشته این شهر را روایت می‌کنند. این آثار، علاوه‌بر جلب‌توجه گردشگران، از اهمیت ویژه‌ای در مطالعات تاریخی و فرهنگی برخوردار است و نقش مهمی درحفظ و ارزشیابی تاریخ و فرهنگ منطقه دارد. علاوه بر این، این آثار می‌توانند نقاط شناخته‌شده‌ای برای تبادلات تاریخی و فرهنگی با حوزه تمدنی نورز و دیگر مناطق باشند که این تبادلات می‌تواند منجر به افزایش توافق و تعاملات مثبت در سطح فرهنگی و اجتماعی در افغانستان و منطقه شود. در این راستا، نمادهای موجود در حوزه تمدنی نوروز، با مفهوم و پیام‌های دیرینه‌ای که دارند، در برقراری صلح دائمی، روابط مثبت و تعاملات سازنده، به ایجاد تعاملات فرهنگی و تاریخی میان مردم و کشورهای مختلف کمک می‌کنند. این ویژگی‌ها باعث می‌شود که هرات به‌عنوان یکی‌از نمونه‌های همزیستی داخلی و منطقه‌ای، نقش مهمی در ایجاد و تقویت تعاملات فرهنگی و تاریخی در این منطقه ایفا کند و به‌عنوان یک پل ارتباطی و فرهنگی بین فرهنگ‌ها و تمدن‌ها عمل کند. این تعاملات و تبادلات فرهنگی، به توسعه و تقویت هویت‌فرهنگی و تاریخی این منطقه کمک کرده و همچنین در ترویج فرهنگ صلح و دوستی میان اقوام و ملت‌ها نقش به‌سزایی دارد.
فرهنگ و هنر
هرات، با پیشنه‌ای درخشان، ازنظر فرهنگی و تاریخی، به‌عنوان یکی‌از مراکز فرهنگی و هنری مهم در افغانستان معروف است. این شهر با وجود موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود، از دیرباز به‌عنوان یکی‌از مراکز تبادل فرهنگی و تجاری در این منطقه شناخته شده است. هرات نه‌تنها برای تجارت، بلکه برای تبادلات فرهنگی و هنری نیز نقش بسیارمهمی داشته است. هنرهای محلی نظیر قالی‌بافی، سفالگری، نقاشی و موسیقی، عناصری‌از فرهنگ غنی و چندوجهی این شهر را نمایان می‌سازند.
قالی‌بافی یکی‌از حرفه‌های قدیمی است که به‌ویژه در هرات به یک سطح بالای هنری رسیده است و پیشنه‌ای تاریخی این شهر را تباز می‌دهد. قالی‌های بافته شده در این شهر با طرح‌ها و نقش‌های زیبا و منحصر به فرد، به‌عنوان اثرهایی هنری و محصولات با کیفیت برای تجارت در سراسر جهان شناخته می‌شوند. این هنر، به‌عنوان یکی‌از نمادهای فرهنگی و هنری افغانستان، به‌ویژه در بازارهای بین‌المللی، توجه فراوانی را به خود جلب کرده است.
سفالگری نیز یکی دیگر از هنرهای محلی مهم در هرات است. سفال‌گران با استفاده از فنون سنتی و طرح‌های خاص، آثاری بسیار زیبا و کارآمد تولید می‌کنند که به عنوان نمادهای هنری و فرهنگی این شهر شناخته می‌شوند. این آثار، علاوه بر جلب توجه گردشگران، به عنوان میراث‌های فرهنگی و هنری منطقه، ارزش بسیاری دارند و نقش مهمی در حفظ تاریخ و فرهنگ این شهر بازی می‌کنند.
نقاشی نیز یکی‌دیگر از هنرهایی است که در هرات رواج دارد. هنرمندان محلی با استفاده از رنگ‌ها و تکنیک‌های مختلف، آثاری بسیار زیبا و شگفت‌انگیز تولید می‌کنند که به‌عنوان اثرهای هنری محلی شهرت دارند و به‌عنوان نمایندگانی از هنر افغانستان در داخل و خارج از کشور شناخته می‌شوند.
موسیقی نیز یکی از مهمترین هنرهایی است که در هرات رواج دارد. موسیقی‌محلی افغانستان که شامل سازها و ملودی‌های متنوعی است، در این شهر نیز جایگاه خود را دارد و جزء جذابیت‌های فرهنگی این شهر به‌حساب می‌آید.
موقعیت بازرگانی
هرات، یکی‌از شهرهای باستانی و مهم افغانستان است که در طول تاریخ به‌عنوان یکی‌از مراکز تجاری بسیار فعال و حیاتی در منطقه شناخته شده است. این شهر به‌دلیل موقعیت جغرافیایی خود، به‌عنوان یک گره‌گاه تجاری مهم در جاده‌های ارتباطی با دیگر نقاط آسیای‌مرکزی با آسیای‌صغیر شناخته می‌شد. در طول تاریخ، هرات به‌عنوان محلی برای تبادلات‌تجاری بین مسافران و تاجران از سراسر کشورهای منطقه، نقش بسیار مهمی داشته است. این تبادلات تجاری نه‌تنها باعث رشد و توسعه اقتصادی شهر شده بلکه به تبادلات فرهنگی و تاریخی نیز منجر شده است. تجارت و تبادلات فرهنگی ازطریق این مسیرها، پلی برای تقویت پیوندهای تاریخی با کشورهای حوزه تمدنی نوروز و دیگر جوامع فرهنگی ایجاد کرده‌اند. این تعاملات فرهنگی و تجاری نقش بسیار مهمی در ایجاد و تقویت روابط بین‌فرهنگ‌ها و جوامع داشته و به توسعه و تقویت هویت فرهنگی و تاریخی این منطقه کمک کرده‌اند.
تبادلات فرهنگی و زبانی
باوجود موقعیت جغرافیایی استراتژیک هرات در مرز افغانستان، این شهر به عنوان یک مرکز تبادل فرهنگی و زبانی درمنطقه شناخته می‌شود. مرزهای این شهر با کشورهای همسایه، فرصت‌های فراوانی را برای تبادلات فرهنگی، زبانی، اقتصادی و تجاری فراهم کرده است. این تبادلات به‌دلیل تاریخ و فرهنگ مشترک، تأثیرات عمیقی بر روابط میان مردم این منطقه و همچنین توسعه فرهنگ و هویت فرهنگی آن‌ها دارد. مساحت جغرافیایی هرات و وجود جوامع چند فرهنگی و چندزبانه در این شهر، فرصت‌های مناسبی را برای تبادلات زبانی و فرهنگی فراهم می‌کند. علاوه بر این، تاریخچه طولانی هرات به‌عنوان یکی‌از مسیرهای تاریخی تجارتی و فرهنگی باعث شده تا این شهر به‌عنوان محلی مهم برای تبادل ایده‌ها، سنت‌ها و میراث‌های فرهنگی با تمدن‌های دیگر شناخته شود. این تبادلات نه‌تنها به توسعه و تقویت فرهنگ و هویت محلی کمک می‌کنند بلکه نقش مهمی در توسعه تعاملات منطقه‌ای ایجاد می‌کند و تعادل فرهنگی در منطقه را حفظ می‌کند. از این رو، می‌توان به‌عنوان یکی‌از نقاط تأثیرگذار تبادلات فرهنگی و زبانی در جنوب غرب افغانستان، هرات را مورد توجه خاص قرار داد.
مراسم و جشن‌ها
مراسم و جشن‌های محلی و سنتی در هرات، نه‌تنها به‌عنوان رویدادهای فرهنگی و سرگرمی مورد توجه مردم محلی، بلکه به عنوان فرصت‌هایی برای آشنایی با آداب و رسوم محلی و تبادلات فرهنگی با سایر تمدن‌ها شناخته می‌شوند. این مراسم و جشن‌ها، نمایانگر جوانمردی و شادابی مردم این منطقه است و به‌عنوان بخشی‌از تاریخ و هویت فرهنگی افغانستان از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. در این مراسم، عناصری از هنرها و فرهنگ محلی همچون موسیقی محلی، رقص‌های سنتی، پوشش‌های محلی و غذاهای سنتی به وفور دیده می‌شوند. این عناصر، نشان‌دهنده زندگی و فرهنگ پویای مردم هرات هستند و در تبادلات فرهنگی با سایر ولایت های افغانستان و دیگر جوامع منطقه نوروز نقش به‌سزایی ایفا می‌کنند.
به این ترتیب، مراسم و جشن‌های محلی و سنتی در هرات نه‌تنها به‌عنوان رویدادهای مهم فرهنگی و اجتماعی این منطقه، بلکه به‌عنوان فرصتی برای تبادل فرهنگی و ارتقای ارتباطات بین فرهنگ‌ها و کشورهای تمدن نوروز مورد توجه قرار می‌گیرند و نقش بسیار مهمی در حفظ و ارتقای هویت فرهنگی این منطقه ایفا می‌کنند.
و در پایان می‌توان گفت در شرایطی‌که منطقه تمدنی نوروز از لحاظ فرهنگی با مشکلات متعددی مواجه است، باززایی و بازآفرینی ارزش‌ها، میراث‌ها و نمادهای تاریخی که زمانی ملت‌ها و مردمان این منطقه را به هم نزدیک می‌کرد و زندگی مسالمت‌آمیز و همزیستی را پیام می‌داد، می‌تواند یکبار دیگر جای تفکرات افراطی، نژادپرستی، محل‌گرایی و … را پر کند. نمادهای فرهنگی و تاریخی حوزه تمدنی نوروز که در شهرها و کشورهای مختلف به جا مانده است، می‌تواند یکبار دیگر به گسترش همکاری و برقرای صلح و ثبات در این منطقه کمک کند، زیرا در این منطقه هیچ‌چیزی به اندازه میراث‌های تمدنی، قدرتمند و مؤثر نیست تا به تعریف یک جایگاه جدید مبتنی بر احترام متقابل و دوستی‌دائمی کشورهای منطقه را تشویق و ترغیب کند.
* دیپلمات و پژوهشگر مطالعات امنیت
