نوروز در فارسی به معنای روز نو و مهمترین عید سال در ایران است. جشنی باستانی که نشانه آغاز بهار است. روح واقعی این جشن کاملاً با زیبایی طبیعت در ظهور بهار مطابقت دارد.
این جشن بزرگ که قدمت آن به بیش از ۳۰۰۰ سال پیش باز میگردد، همزمان با ایران، در تعدادی از کشورهای دیگر در خاورمیانه، آسیای مرکزی، آسیای جنوبی، بالکان و شرق آفریقا نیز پاس داشته می‌شود.
طی هزاران سالی که از بزرگداشت نوروز میگذرد، این جشن بزرگ ملی تحت تاثیر نمظام فرهنگی مناطق مختلف، سنت‌های متفاوتی را به خود پذیرفته، آن را حفظ کرده و توسعه داده است.
پیام اصلی نوروز تولد دوباره است. نوروز نقش بسزایی در تحکیم پیوندهای مردم بر اساس احترام متقابل و آرمانهای صلح و حسن همجواری دارد. سنت‌ها و آیین‌های آن منعکس‌کننده آداب و رسوم فرهنگی و باستانی تمدن‌های شرق و غرب است که از طریق تبادل ارزش‌های انسانی بر آن تمدن‌ها تأثیر گذاشته است (سازمان ملل متحد۲۰۱۰). جشن نوروز به معنای تأیید زندگی هماهنگ با طبیعت، آگاهی از پیوند ناگسستنی کار سازنده و چرخههای طبیعی تجدید حیات و نگرش طلبکارانه و محترمانه نسبت به منابع طبیعی زندگی است.
نقطه اعتدال بهاری (نوروز) معمولاً در ۲۰ یا ۲۱ مارس (۲۹ اسفند سال خورشیدی) است. این روزی است که زمستان در نیمکره شمالی به بهار تبدیل می‌شود. مردم آماده شدن خود را برای جشن از هفتهها قبل شروع می‌کنند. آن‌ها خانه‌های خود را تمیز می‌کنند، از جمله فرشها، پنجرهها و پردهها. همه اعضای خانواده در این خانه تکانی عمومی شرکت نموده و به انجام آن کمک می‌کنند. هر چیزی که شکسته باشد، تعمیر یا تعویض می‌شود و خانه با گل تزئین می‌شود. مردم با انجام این نظافت بهاره، بدیهای سال قبل را می‌شویند و برای اتفاقات بهتر در سال جدید آماده میشوند. این فرآیند به مردم یادآوری می‌کند که قلب خود را نیز تمیز کنند. مردم در خانه‌های خود میز یا سفره مخصوصی را آماده می‌کنند و در آن ظروف کوچکی با هفت نمادین می‌چینند. نام این نماد همگی در فارسی با حرف «س» شروع می‌شود و به همین دلیل به آن سفره «هفت سین» می‌گویند. این غذاها عموماً حاوی جوانه گندم یا ماش (سبزه)، سرکه، سیب، سیر، پودینگ گندمی به نام سمنو، ادویه قرمز رنگی به نام سماق و سنجد، رایج است. دیگر اشیاء نمادین میتواند شامل ماهی قرمز، تخم مرغ رنگ شده، شمع و آینه باشد. هفت، نمادی از زندگی، عشق، سلامتی و رفاه است.
در هفته‌های قبل از عید نوروز، در آخرین سه‌شنبه، مردم جشن آتش (چهارشنبه سوری) را برگزار می‌کنند که شامل پریدن از روی این آتش‌هاست. اعتقاد بر این است که این عمل در سال جدید سلامتی و خوشبختی را با خود به همراه دارد. در فولکلور نوروزی ما پدر (بابا نوروز) پیرمردی با ریش سفید است که با حاجی فیروز همسفر می‌شود، مردی سیاه چهره با لباس قرمز که میرقصد و مردم را شاد می‌کند. وقتی بهار میخواهد شروع شود، بابا نوروز به دیدن مادر سرد (ننه سرما) میآید. ننه سرما همسر اوست و تمام ماههای سال هم فرزندانشان هستند. آن‌ها سالی یک بار در آخرین روز زمستان یکدیگر را ملاقات می‌کنند و به یمن آن نوروز آغاز می‌شود. این روزها مردم به این داستانها اهمیتی نمیدهند، با این وجود هنوز عدهای هستند که صورتشان را تیره می‌کنند و لباس قرمز میپوشند، در خیابان میرقصند و مردم به آن‌ها پول میدهند و خوشحال میشوند.
داستانهایی نیز در مورد تولد نوروز وجود دارد. رایجترین آن به پادشاهی به نام جمشید اشاره دارد. در بسیاری از آثار گذشته از جمله در تاریخ طبری، شاهنامه فردوسی و آثار بیرونی، نوروز را به جمشید، شاه افسانهای و در پارهای دیگر به کیومرث نسبت میدهند و آن را به دلیل آغاز بهار، برابر شدن روز و شب و از سر گرفته شدن درخشش خورشید و اعتدال طبیعت، بهترین روز در سال دانستهاند.
فردوسی بر این باور است که جمشید در روز نخستین فروردین، عدالت را در زمین گستراند و دست دیوان از زمین کوتاه کرد و بر تخت نشست:
جهان انجمن شد بر تخت او
شگفتی فروماند از بخت او
به جمشید بر گوهر افشاندند
مر آن روز را روز نو خواندند
چنین جشن فرخ از آن روزگار
بمانده از آن خسروان یادگار
ز رنج و زبدشان نبد آگهی
میان بسته دیوان بسان رهی
تعطیلات در سیزدهمین روز پس از نوروز به پایان میرسد، زمانی که مردم به طور سنتی روز را در بیرون از خانه به تفرج (سیزده بدر) میگذرانند. حومه شهر پر از خانوادههایی است که غذا میخورند، شادی می‌کنند و به همراه هم از طبیعت بکر خداوندی لذت می‌برند.
در پایان باید گفت؛ هر سال، نوروز آغازی تازه است. سال گذشته جشن نوروز مصادف بود با روزهای اوج بیشتر بیماری همه‌گیر کووید ۱۹ که در جریان آن عزیزان زیادی از میان ما رخت بربستند.
در آستانه سال جدید؛ حفظ روحیه نوروزی و همبستگی بین جوامع و نسلها بیش از هر زمان دیگری حیاتی است. همانطور که جهانیان برای شکست دادن کووید-۱۹ گرد هم میآیند.
نوروز به عنوان الهام‌بخشی برای بازیابی و بازسازی به شیوه‌ای عادلانه‌تر و بادوام‌تر و هماهنگ با طبیعت عمل می‌کند. بزنگاه کنونی نیز گرچه با چالشی بزرگ، وحشتناک، سخت و همگانی همراه است، ولیکن این غم و سختی رفتنی است. در این روزهای پایانی سال، آرزو کنیم و بخواهیم که حال و احوال‌مان به خوبی و خوشی گراید و آغاز سال نو و فرارسیدن نوروز باستانی و جاودانی، پایانی باشد بر روزهای سخت و تلخی که گذشت و باشد و این روز نو و ایام نو باعث شادی، سلامتی و همبستگی و صلح در دنیا شود.
