جشنواره‌های فجر مهم‌ترین رویدادهای هنری در کشور هستند که به صورت سالیانه در قالب جشنواره فیلم، جشنواره موسیقی، جشنواره تئاتر، جشنواره تجسمی و جشنواره مد و لباس برگزار می‌شوند. برخی از این جشنواره‌ها قدمتی نسبتا طولانی دارند؛ ازجمله جشنواره فیلم و جشنواره تئاتر که در سال ۱۴۰۰، چهلمین دوره آن‌ها برگزار می‌شود یا جشنواره موسیقی که به ایستگاه سی و هفتم رسیده است. جشنواره‌های تجسمی و مد و لباس به نسبت جشنواره‌های نوپاتری هستند اما در ادواری که برگزار شده‌اند، به دلیل نیازهایی که وجود داشته و کیفیتی که خود جشنواره‌ها ارائه داده‌اند، موفق شده‌اند خود را به‌عنوان یک رویداد هنری سالیانه تثبیت کنند. هرساله بسیاری از هنرمندان آثار خود را در این جشنواره‌ها به نمایش گذاشته و ارائه می‌دهند و از سوی مخاطبان هنر نیز استقبال خوبی از این رویدادها صورت می‌گیرد. جشنواره‌های فجر که برخی از آن‌ها دارای بخش بین‌المللی هستند، مورد توجه رسانه‌های خارجی نیز قرار گرفته و در برخی ادوار پوشش خبری جشنواره‌ها در سطحی فراتر از رسانه‌های داخل کشور انجام گرفته است.
در ادامه این گزارش، مروری خواهیم داشت بر آن‌چه که در جشنواره‌های فجر در سال ۱۴۰۰ رخ خواهد داد:
• سیمرغ چهلم در آستانه پرواز
چهلمین جشنواره فیلم فجر، مهم‌ترین رویداد سینمایی و هنری کشور، از ۱۲ تا ۲۲ بهمن‌ماه به دبیری مسعود نقاش‌زاده در تهران برگزار خواهد شد. در این دوره برج میلاد به‌عنوان خانه جشنواره فیلم فجر انتخاب شده و فیلم‌های بخش سودای سیمرغ در سالن‌های سینما در تهران و شهرستان‌ها به نمایش گذاشته خواهند شد. هیئت انتخاب و هیئت داوران چهلمین جشنواره فیلم فجر را نام‌های آشنایی تشکیل می‌دهند. هیئت انتخاب جشنواره متشکل از بهروز افخمی (نویسنده و کارگردان)، اسماعیل بنی‌اردلان (استاد دانشگاه)، پوران درخشنده (نویسنده، تهیه‌کننده و کارگردان)، حسین زندباف (تدوین‌گر، تهیه‌کننده و کارگردان)، مجید شاه‌حسینی (مدیر فرهنگی، پژوهشگر و استاد دانشگاه)، اسفندیار شهیدی (مدیر فیلمبرداری، کارگردان و استاد دانشگاه) و محمدحسین نیرومند (مدیر فرهنگی)، کار خود را از آذرماه آغاز کرد و اسامی ۲۲ فیلم بخش سودای سیمرغ چهلمین جشنواره فیلم فجر در ۶ دی ۱۴۰۰ اعلام شد. هیئت داوران جشنواره متشکل از مسعود جعفری‌جوزانی (نویسنده، کارگردان و تهیه‌کننده)، مجید انتظامی (آهنگساز)، شهاب حسینی (بازیگر و تهیه‌کننده)، محمدعلی باشه‌آهنگر (نویسنده و کارگردان)، محمد داوودی (مدیر فیلمبرداری)، مهدی سجاده‌چی (فیلم‌نامه‌نویس) و پژمان لشکری‌پور (منتقد و تهیه‌کننده) نیز کار خود را از اوایل بهمن‌ماه آغاز کردند. انتقادی که به فهرست داوران جشنواره می‌شود، عدم حضور حتی یک داور زن در میان هیئت داوران است. همچنین حضور شهاب حسینی در این فهرست نیز حاشیه‌هایی را ایجاد کرد که منجر به انصراف مسعود کیمیایی و پولاد کیمیایی از جشنواره شد.
• ۲۲ فیلم در بخش سودای سیمرغ
امسال ۲۲ فیلم در بخش اصلی جشنواره (سودای سیمرغ) با یکدیگر به رقابت می‌پردازند که برخی از این فیلم‌ها ساخته کارگردانان شناخته‌شده سینما و برخی دیگر آثار کنجکاوی‌برانگیزی هستند که می‌توانند پدیده‌های این دوره از جشنواره باشند.
«خائن‌کشی» به کارگردانی مسعود کیمیایی از فیلم‌های مورد توجه جشنواره چهلم است که قسمتی از زندگی مهدی بلیغ، سارق و کلاهبردار ایرانی را به تصویر کشیده است. امیر آقایی، مهران مدیری، پولاد کیمیایی و سارا بهرامی از بازیگران این فیلم هستند.
فیلم دیگر، «موقعیت مهدی» به کارگردانی هادی حجازی‌فر است که در این فیلم حجازی‌فر نقش شهید مهدی باکری را باز کرده و فیلم برشی از زندگی شهید باکری را روایت می‌کند.
محمدحسین مهدویان که در سال‌های اخیر آثارش جوایز مختلفی از جشنواره فجر دریافت کرده نیز با فیلم «مرد بازنده» در این دوره حضور دارد. در این فیلم جواد عزتی در نقش مردی ۵۶ساله حضور پیدا کرده که می‌تواند تجربه‌ای متفاوت در کارنامه بازیگری او باشد.
منیر قیدی، فیلم «دسته دختران» با بازی نیکی کریمی، هدی زین‌العابدین و پانته‌آ پناهی‌ها را در جشنواره دارد که راوی مقاومت و ایثار زنان در روزهای پرتلاطم ابتدایی جنگ است.
رضا میرکریمی و بهروز شعیبی، دو کارگردان شناخته‌شده سینما نیز به ترتیب با فیلم‌های «نگهبان شب» و «بدون قرار قبلی» در جشنواره حاضر هستند.
«بیرو» به کارگردانی مرتضی‌علی عباس‌میرزایی، فیلم مورد انتظار دیگری است که روایتی از زندگی علیرضا بیرانوند، دروازه‌بان تیم ملی فوتبال ایران از دوران کودکی تا ورود به فوتبال حرفه‌ای و عضویت در تیم ملی است.
همچنین در این دوره شاهد تماشای فیلم «شب طلایی»، نخستین ساخته یوسف حاتمی‌کیا، فرزند ابراهیم حاتمی‌کیا کارگردان مشهور سینما خواهیم بود. «شب طلایی» به موضوع روابط پیچیده درون یک خانواده می‌پردازد که در دوران کرونا با بحرانی جدی مواجه می‌شوند.
«برف آخر» ساخته امیرحسین عسگری، «بی رویا» اثر آرین وزیردفتری، «بی مادر» به کارگردانی سید مرتضی فاطمی، «۲۸۸۸» به کارگردانی کیوان علیمحمدی و علی‌اکبر حیدری، «درب» ساخته سید هادی محقق، «شادروان» اثر حسین نمازی، «شهرک» به کارگردانی علی حضرتی، «صورت فلکی» ساخته حسین دارابی، «ضد» اثر امیرعباس ربیعی، «علف‌زار» به کارگردانی کاظم دانشی، «لایه‌های دروغ» ساخته رامین سهراب، «ماهان» اثر حمید شاه‌حاتمی، «ملاقات خصوصی» اثر امید شمس و «نمو» به کارگردانی داوود بیدل، دیگر فیلم‌های حاضر در این جشنواره هستند.
• غایبان سرشناس جشنواره چهلم
نوید محمدزاده، ترانه علیدوستی، لیلا حاتمی، سعید روستایی، پیمان معادی هومن سیدی و مانی حقیقی ازجمله چهره‌های معروف غایب در چهلمین جشنواره فیلم فجر هستند. پیش‌بینی می‌شد نوید محمدزاده با سه فیلم «شب، داخلی، دیوار» به کارگردانی وحید جلیلوند، «تفریق» اثر مانی حقیقی و «برادران لیلا» ساخته سعید روستایی در این جشنواره حضور داشته باشد اما هر سه فیلم به جشنواره نرسیدند تا محمدزاده برای سومین سال پیاپی در جشنواره غایب باشد.
«قاتل وحشی» به کارگردانی حمید نعمت‌الله با بازی لیلا حاتمی فیلم مهم دیگری بود که برای سومین سال پیاپی متقاضی حضور در جشنواره شد اما این اثر جنجالی از همان مرحله پیش از هیئت انتخاب و به‌واسطه اعمال شرایط آیین‌نامه از سوی دبیرخانه از چرخه بررسی کنار گذاشته شد.
«کابل پلاک ۱۰» هم جزو فیلم‌هایی بود که از ابتدا با انتشار عکس‌های پدرام شریفی و الناز شاکردوست، زمزمه حضورش در جشنواره مطرح می‌شد اما این فیلم هم به فهرست ۲۲ فیلم سودای سیمرغ جشنواره امسال نرسید.
«شبگرد» به کارگردانی فرزاد موتمن فیلمی با بازی امیر آقایی نیز فیلمی بود که به دبیرخانه جشنواره فجر امسال رسید اما جایی در میان آثار منتخب نداشت.
• قصه‌هایی که لو رفتند
چهلمین جشنواره فیلم فجر مانند دوره‌های گذشته با حاشیه‌های فراوانی همراه شده است. ازجمله اتفاقات نادری که در این دوره رخ داد، لودادن قصه فیلم‌های بخش سودای سیمرغ توسط دبیرخانه جشنواره فیلم فجر است. ماجرا از این قرار است که دبیرخانه جشنواره، در اقدامی که کمتر سابقه داشته، داستان فیلم‌ها را در کانال تلگرامی‌اش منتشر کرد که این با انتقادهای فراوانی همراه شد. علاوه‌بر این، نقدهایی از سوی برخی منتقدان درباره فیلم‌هایی نظیر «نگهبان شب» و «شب طلایی» منتشر شد که اعتراض عوامل این فیلم‌ها را در پی داشت، چراکه اعتقاد داشتند فیلم‌ها را فقط به هیئت انتخاب امانت داده‌اند و خارج از هیئت انتخاب افراد دیگری نباید به تماشای فیلم‌ها می‌نشستند. یوسف حاتمی‌کیا، کارگردان «شب طلایی» در پی این اتفاق نوشت: این چه بی‌اخلاقی آشکاری است که هر روز عریان‌تر از دیروز خودنمایی می‌کند. اگر تماشاگرِ پنهانی فیلم بوده‌اید که شرم بر شما باد و اگر خود را تماشاگر نمای فیلم نشان می‌دهید و بدون دیدن حتی لحظه‌ای از فیلم به نقد یا تمجید از آن می‌پردازید که دیگر زبانم قاصر است از پیداکردن جمله‌ای در وصف این عمل. امید دارم که رسم امانت‌داری در میانمان هنوز اعتبار داشته باشد و به آن نیز چوب حراج نزنیم. »
صادق میرکریمی، مجری طرح فیلم «نگهبان شب» نیز به این موضوع اعتراض کرد و گفت: «این موضوع که چطور یک منتقد سینمایی آن‌ها را یک‌ماه قبل از شروع جشنواره دیده و درباره‌شان نوشته و حتی قصه فیلم‌ها را هم لو داده کاملا عجیب است و با کمال تأسف ایشان با شهامت نام دبیر محترم جشنواره را هم در انتهای مطالب منتشره خود منشن کرده که مسئولیت دبیر را برای پیگیری موضوع بیشتر می‌کند. با توجه به این‌که رعایت استانداردهای حرفه‌ای و اخلاقی انتظار حداقلی فیلم‌سازان از برگزارکنندگان جشنواره است، انتظار پاسخگویی و یا موضع‌گیری ستاد جشنواره در این مورد از سوی پدیدآورندگان آثار امری کاملا منطقی به نظر می‌رسد.»
• شهاب حسینی آمد، کیمیایی‌ها کنار کشیدند
حاشیه‌های اختلاف میان مسعود کیمیایی و پولاد کیمیایی با شهاب حسینی تمامی ندارد. دو سال پس از آن‌که مسعود کیمیایی از حضور در جشنواره فیلم فجر انصراف داد و این موضوع با واکنش تند و اعتراضی شهاب حسینی مواجه شد، با اعلام نام شهاب حسینی به‌عنوان عضو هیئت داوران جشنواره چهلم، بار دیگر مسعود کیمیایی خود را از بخش رقابتی جشنواره کنار کشید. در سال ۱۳۹۸ در پی حرکت اعتراضی مسعود کیمیایی و حاضرنشدن او در جشنواره فیلم فجر، شهاب حسینی در نشست خبری فیلم «شین»، به این کارگردان پیشکسوت حمله کرده و گفته بود: «نمی‌توانم ساکت بنشینم که یک استاد پیشکسوت سینما که هر سال برخورد ناراحت‌کننده با آثارش شده است، امسال فیلمی می‌سازد که می‌داند نسبت به آن هم واکنش منفی نشان خواهند داد و برای همین روغن ریخته را نذر امامزاده می‌کند و سنگ بنایی می‌گذارد که نتیجه آن جز تفرقه‌افکنی نیست و بقیه را در آمپاس اخلاقی می‌گذارد. این عین بی‌انصافی است. چرا یک نفر باید آن‌قدر آدم خودخواهی باشد که ملاحظه هیچ‌کس را نکند.» صحبت‌های شهاب حسینی در آن زمان با واکنش تند پولاد کیمیایی همراه شد و بحث‌های مختلفی را در فضای مجازی ایجاد کرد. شعله این اختلافات فروکش کرده بود تا زمانی که تنها چند روز مانده به برگزاری جشنواره چهلم، فهرست هیئت داوران جشنواره اعلام و نام شهاب حسینی نیز در این فهرست دیده شد. حضور شهاب حسینی در این فهرست بلافاصله با واکنش تند پولاد کیمیایی، بازیگر فیلم «خائن‌کشی» همراه شد که ضمن انصراف خود از جشنواره، به حسینی کنایه زد و نوشت: «وقتی حقیقت آزاد نیست، آزادی حقیقت ندارد. قضاوت‌های بزرگ، کار آدم‌های کوچک نیست. من پولاد کیمیایی، فرزند گیتی پاشایی و مسعود کیمیایی، بازیگر سینما و کارگردان، با افتخار انصراف خود را از شرکت در جشنواره فیلم فجر اعلام می‌کنم.»
بلافاصله، مسعود کیمیایی، کارگردان «خائن‌کشی» نیز خود را از دایره داوری جشنواره فجر کنار کشید. مسعود کیمیایی نوشت: «با احترام، به هنرمندان و زحمت‌کشیدگان فیلم خائن‌کشی، با موضوع ملی‌شدن صنعت نفت ایران و مقوله قرضه ملی به‌وسیله دکتر محمد مصدق در سال‌های ۱۳۳۰ که با مردم انجام شد، این دوست در هشتادویک سالگی برای قضاوت شدن در سینما خودم را کنار می‌بینم و به این خط و نوشته از قضاوت بیرون می‌آیم. دیگر هنرمندان فیلم «خائن‌کشی» به جای خود می‌مانند. در این سنِ بسیار زحمت‌کشیده، برای قضاوت‌شدن درباره فیلمی به مفهوم آزادی، ایران، مقوله نفت، انگلیس و دکتر محمد مصدق تردید بسیار دارم. عدالت همیشه نگران قضاوت است. »
• حذف فرش قرمز
در سال‌های اخیر همواره عوامل فیلم‌ها ابتدا بر روی فرش قرمز جشنواره فیلم فجر و در مقابل دوربین عکاسان قرار می‌گرفتند و سپس به همراه اهالی رسانه و مهمانان به تماشای فیلم خود می‌نشستند اما بنا بر اعلام مدیر روابط عمومی جشنواره چهلم، در این دوره فرش قرمز جشنواره حذف شده است. یزدان عشیری چندی پیش اعلام کرد: «ان‌شاء‌الله امسال در جشنواره فیلم فجر، فرش قرمز نخواهیم داشت و مراسم به شکل و مدلی دیگر خواهد بود.»
مدیر روابط عمومی جشنواره فلم فجر درباره دلایل حذف فرش قرمز تأکید کرد که با وجود فرش قرمز، وجهه فرهنگی جشنواره تحت‌الشعاع قرار گرفته و حواشی بر متن غلبه می‌کند. عشیری اذعان داشت: «مراسم فرش قرمز مختص غرب است و الگودهی خوبی ندارد.» او از احتمال برگزاری تشریفاتی سخن گفت که نسخه ایرانی و اصلاح‌شده از نسخه غربی و اروپایی فرش قرمز باشد.
• گرمای سالن‌های نمایش با جشنواره تئاتر
یکی دیگر از جشنواره‌های ایام فجر که از اوایل انقلاب اسلامی پا به پای جشنواره فیلم جلو آمده و مورد توجه علاقه‌مندان به هنر قرار گرفته، جشنواره تئاتر فجر است که تاکنون هنرمندان زیادی را به جامعه هنری معرفی کرده است. چهلمین دوره این جشنواره بین‌المللی ۱۴ بهمن‌ماه به دبیری حسین مسافرآستانه در شهر یزد افتتاح می‌شود. این برای اولین بار است که یک شهر غیر از تهران، افتتاحیه جشنواره تئاتر فجر را برگزار می‌کند. علاوه بر شهر یزد، رشت نیز امسال میزبان برخی از اجراهای صحنه‌ای و خیابانی خواهد بود. در این دوره از جشنواره، ۱۰۹ نمایش روی صحنه می‌روند که ۱۹ اثر به مضامین مرتبط با مقاومت و شهید سلیمانی و مدافعان سلامت، مقاومت‌های ضد استعماری و… می‌پردازند. ۹ نمایش با موضوع مسائل خانواده و دو اثر هم مرتبط با مشکلات مواد مخدر هستند.
بخش ملل جشنواره که فرصتی مغتنم برای تبادل فرهنگی به شمار می‌آید نیز امسال میزبان نمایش‌هایی از کشورهای آذربایجان، الجزایر، عراق، دو اثر مشترک از ایران و افغانستان، ایتالیا، ارمنستان و نمایشی هم درباره زندگی فردوسی از بلغارستان است.
بنا بر اعلام دبیرخانه جشنواره تئاتر فجر، در روز افتتاحیه جشنواره از پنج هنرمند پیشکسوت آقایان علیرضا انصاف‌جو، محمدرضا شجریان، محمدعلی صادق‌حسنی، محمدعلی لطفی‌مقدم و کاظم هژیرآزاد به پاس سال‌ها تلاش‌شان برای هنر تئاتر، تجلیل به عمل می‌آید.
• حضور چهره‌ها در جشنواره تئاتر
در چهلمین جشنواره تئاتر فجر، در کنار هنرمندان مستعدی که آثار آن‌ها از استان‌های مختلف نظیر فارس، البرز، قزوین، یزد، قم، خوزستان و خراسان رضوی به بخش صحنه‌ای جشنواره راه پیدا کرده، نمایش‌هایی نیز از هنرمندان شناخته‌شده عرصه تئاتر روی صحنه خواهد رفت.
گلاب آدینه نمایش «بانوی محبوب من» اثر آلن جی لرنر را با حضور بازیگرانی نظیر علی عمرانی، نورا هاشمی، جلیل فرجاد و امیر غفارمنش اجرا می‌کند.
علی شمس «احتمالات» را با بازی بهاره افشاری، فرزین محدث و… اجرا می‌کند و سجاد افشاریان نیز «بک تو بلک» را طراحی و کارگردانی می‌کند و خود او به همراه نیکو بستانی و مهدی زندیه بازیگران این نمایش خواهند بود.
تینو صالحی نمایش «تختی در اتاق ۲۳ هتل آتلانتیک»، لیلی عاج تئاتر «بابا آدم»، رضا بهرامی اثر «سگک» و کهبد تاراج نمایش «غلامرضا لبخندی» را اجرا خواهند کرد.
در این دوره ۹ سالن به اجرای نمایش‌ها در بخش‌های رقابتی، غیررقابتی و مهمان اختصاص خواهد یافت و در سالن استاد انتظامی هم نمایش‌های بخش رادیو تئاتر به اجرا در می‌آیند. تالار وحدت، مجموعه تئاتر شهر (سالن اصلی، چارسو، سایه، قشقایی)، تماشاخانه ایرانشهر (سالن استاد سمندریان و سالن استاد ناظرزاده کرمانی)، سالن اصلی تئاتر مولوی و تالار حافظ از مراکزی هستند که به اجرای نمایش‌های جشنواره اختصاص پیدا کردند.
• اجرای ۲۸ تئاتر خیابانی
در چهلمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، ۲۸ نمایش خیابانی اجرا می‌شود که ۲۰ اثر در بخش رقابتی و ۸ اثر دیگر در بخش غیر رقابتی هستند. محوطه تئاتر شهر در دو نوبت صبح و بعدازظهر و محوطه خانه هنرمندان در نوبت بعدازظهر میزبان این اجراها خواهند بود.
