در لغت نامه دهخدا، کارت پستال اینگونه تعریف شده است؛ کارت پستال، مأخوذ از فرانسه، به ورقه پستی یا برگ مقوایی گفته می‌شود که روی آن چیزی نویسند و به مقصد فرستند. فرهنگ فارسی صبا و فرهنگ فارسی عمید نیز این کلمه را اسم مرکب دانسته و چنین تعریف کرده‌اند: ورقه پستی یا ورقه کوچک مقوایی که روی آن چیزی می‌نویسند و توسط پست برای کسی ارسال می‌کنند. تعاریف دیگری نیز از کارت پستال داده شده، از جمله کارتی که تمبر چسبان به آن زده می‌شود، کارتی که حامل پیغام و بدون پاکت است یا کارتی که یک طرف آن موضوع و طرف دیگر آن مصور است و…
اولین بار در سال ۱۸۶۹ میلادی (۱۲۴۷ خورشیدی) در اتریش کارت پستال توسط دولت (اداره پست) برای استفاده عموم در معرض فروش قرار گرفت. ابتدا روی کارت، برای نوشتن آدرس دریافت کننده و الصاق تمبر و پشت کارت، برای نوشتن مطلب اختصاص داده شده بود. از سال ۱۸۷۷میلادی (۱۲۵۵ خورشیدی) اداره پست اجازه تهیه کارت پستال را به موسسات خصوصی واگذار کرد.
ظهور کارت پستال در ایران نیز تقریبا مقارن با رواج آن در خارج از ایران است. کارت پستالهایی از ایرانیانی که در نیمه دوم قرن سیزدهم به خارج از ایران سفر کرده بودند در دست است، که برای دوستان و نزدیکان ایرانی خود از اروپا فرستاده اند. حتی برخی از رجال و دولت مردان قاجار نیز مراسلات خود را بر روی کارت پستال نوشته اند. از موارد قابل توجه دیگر در مورد کارت پستال، ارزش‌های فنی عکاسی تصویر، چاپ کارت و امضای چاپخانه حائز اهمیت بوده است.
در دهه شصت خورشیدی صنعت تولید، چاپ و حتی واردات کارتهای تبریک بسیار پررونق بود و همچنین مغازه‌هایی با عنوان «فروشگاه کارت پستال» که اغلب در خیابان استاد نجات اللهی، کریمخان زند و همچنین در بازار بزرگ تهران متمرکز بودند در بین تمام مغازه‌ها خودنمایی میکردند؛ که متاسفانه امروزه کمتر اثری از آنها دیده می‌شود.
یکی از قدیمی‌ترین و حرفه‌ای‌ترین چاپخانه‌ها در تهران، که ما امروز با عنوان خانه فرهنگ و هنرگویا می‌شناسیم، از سال ۱۳۵۹، به مدیریت برادران میرباقری، فعالیت خود را در حوزه کتاب و محصولات فرهنگی آغاز کرده است. از اوایل اسفندماه که حال و هوای نوروز و بهار در شهر می‌پیچد، استندهای کارتهای نوروزی انتشارات گویا نیز، پربارتر از قبل برپا می‌شود و چشم‌ها را نوازش می‌دهد. کارتهای تبریک خانه فرهنگ گویا نکته قابل توجهی دارد، بخش عمده این محصولات از آثار هنرمندان، به ویژه هنرمندان معاصر ایران میباشد. آقایان ناصر و احسان میرباقری مدیران انتشارات گویا، در شروع فعالیت خود کتاب فروشی را برپاکردند، از سال ۱۳۶۲ چاپ کتاب را شروع کردند و از سال ۱۳۶۸ با تمرکز و تاکید بیشتر بر چاپ کتاب‌های هنری ادامه فعالیت دادند.
آقای ناصرمیرباقری درباره شروع چاپ کارت پستال چنین میگوید: «از شروع چاپ کارت پستال در ایران بیش از صدسال می‌گذرد و به مناسبت صدسالگی چاپ اولین کارت پستال اداره پست ایران، تمبر یادبود این اتفاق را نیز به چاپ رساند. تا سال ۱۳۶۸ بیشتر کارتهای تبریک موجود در بازار واراداتی بودند، در همین حین ما تصمیم به چاپ کارت پستال در داخل ایران گرفتیم. با توجه به تمرکز انتشارات بر کتاب‌های هنری از همان ابتدا ایده چاپ آثار هنری در قالب کارتهای پستال به ذهن‌مان رسید. موضوع‌های چاپ شده بر روی کارت‌ها بیشتر عکاسی (با موضوع ایران شناسی)، نقاشی و خوشنویسی بود و بعد هم آثار نگارگری اضافه شد. در این راه از ابتدا استاد علی اکبر صادقی (نقاش)، استاد اسرافیل شیرچی (خوشنویس)، استاد محمود فرشچیان، استاد افشین بختیار و استاد سعید ازناوه (عکاس) ما را همراهی کردند و در ادامه راه تعداد این هنرمندان بیشتر شد. هنرمندان همراه ما، حتی برای چاپ کارت پستال برای ما اثر جدید خلق میکردند. به اندازه‌ای استقبال مردم از این محصولات زیاد بود که گاهی کارت‌ها تمام می‌شد و ما حتی فرصت چاپ مجدد را نداشتیم. ما تا کنون بیش از هفت هزار عنوان اثر نقاشی و نگارگری و بیش از سه هزار عنوان اثر عکاسی در قالب کارت پستال چاپ کردیم. هرسال سعی می‌شد در بین محصولات چاپ شده، آثار جدیدی نیز باشند و البته قابل تقدیر است که این هنرمندان که اکنون از اساتید به نام هنر این سرزمین هستند برای چاپ کارت پستال ما را همراهی و حمایت میکردند.»
از شاخص‌ترین هنرمندان همراه خانه فرهنگ گویا، با استاد علی اکبر صادقی از نقاشان صاحب سبک معاصر گفتگو کردم. استاد علی اکبر صادقی متولد ۱۳۱۷ از فارغ التحصیلان دانشگاه تهران در رش ته نقاشی میباشد. یکی از نقاشان حرفهای این روزگار، که در جوار ایشان بودن و آموختن، از نعمتهای بزرگ است. او که امروز در تاریخ هنر ایران زمین جایگاه ویژهای دارد، از همان کودکی عاشقانه نقاشی می‌کرد.
استاد صادقی در مورد کارت پستال و همراهی خود با این رویداد چنین میگوید: «پدرم در چاپ خانه بانک ملی کار می‌کرد، بانک ملی ایران تقویمهای جیبی چاپ می‌کرد که از سایز کارت پستال‌های مرسوم کوچکتر بود، نزدیک نوروز من روی جلد این تقویم‌ها را نقاشی میکردم و به معلم‌هایم و روسای پدرم هدیه می‌دادم. کلاس نهم که درس می‌خواندم (حدود پانزده سالگی) پدرم مرا به کلاس استاد هاراپتیان که از نقاشان آبرنگ آن دوران بود، برد. استاد هاراپتیان کلاسی بطور رسمی نداشت ولی با دیدن کارهای من پذیرفت تا در کنارش آبرنگ آموزش ببینم. زمانی که نزدیک سال نو میلادی بود، ایشان برای ارسال پیام تبریک سال نو، کارت پستال با طراحیهای کمرنگ چاپ می‌کرد و به من نمونه رنگی می‌داد، من آنها را رنگ میکردم. موضوعات این کارتهای تبریک بیشتر به جاذبههای دیدنی ایران مرتبط می‌شد. سال ۱۳۶۸ آقای ناصرمیرباقری به من مراجعه کرد و پیشنهاد داد که درنظر دارد کارت پستالهایی با موضوعات و نشانه‌های ایرانی برای نوروز از آثار هنرمندان چاپ کند تا چشم نواز هموطنان عزیز باشد. من پیشنهاد ایشان را با کمال میل پذیرفتم و همکاری با خانه فرهنگ هنر گویا را شروع کردم.
نزدیک عید نوروز من چند اثر آبرنگ با موضوعات هفت سین و آثار باستانی برای انتشارات گویا کار میکردم و باعث خوشحالی بود که این انتشارات نیز با کیفیت مطلوب و مناسب آثار را چاپ می‌کرد و آنقدر مورد استقبال مردم قرار می‌گرفت که کلا همان سال کارتهای چاپ شده به اتمام می‌رسید.»
امروزه کارت پستال در معدود کتابفروشی‌ها و یا فروشگاه‌های زنجیره‌ای محصولات فرهنگی هنری، دیده می‌شود. قابل توجه است که این فرهنگ تقریبا فراموش شده صرف نظر از جنبه‌های اقتصادی، توجه ذوقی و تزیینی ما را ترغیب می‌کرد. هم اکنون نیز، توریست‌ها در اقصی نقاط دنیا به یادگار از سفر کارت پستال بناها، آثار هنری، جاذبههای گردشگری، آیین‌ها و… آن کشور را خریداری می‌کنند. در موزه‌ها و یا مراکز فرهنگی هنری بزرگ دنیا، برخی از آثار شاخص آن مرکز نیز چاپ و در دسترس عموم قرار می‌گیرد. البته قابل تأمل است که امروز با پیشرفت تکنولوژی کارت تبریکهای دیجیتالی نیز متولد شدهاند، ولی قطعا حس یک نسخه کارت پستال فیزیکی که از بدو تولید و تهیه‌اش تا رسیدن به دست صاحب مورد نظرش، حس انسانی را به همراه دارد، دلنشین‌تر میباشد.
می‌توانیم در سال جاری برای دوستان و عزیزان راه دور خود این فرهنگ زیبای در دست فراموشی را احیا کنیم. نوروز بهترین و زیباترین دلیل برای شادباش گفتن میباشد.
