مریم دارا : الواح تخت جمشید (اسنادی از جزئیات زندگی روزمره در زمان هخامنشیان)

در باروی تخت جمشید و خزانه آن الواح هخامنشی به دست آمده‌اند. این الواح به زبان و خط عیلامی هخامنشی، فارسی باستان، آرامی و حتی فریجی نوشته شده‌اند و با وجود کوچک بودن اندازه اطلاعات بسیار ارزشمندی ارائه می‌کنند. این اطلاعات از آن روی اهمیت دارند که بر خلاف کتیبه‌های شاهی هخامنشی که در آن‌ها از ساتراپی‌ها و پیروزی‌های شاهان خبر داریم در این الواح از زندگی روزمره کارکنان تخت جمشید و مسایل مالی و اداری امپراطوری مطلع می‌شویم. همچنین بر خلاف کتیبه‌های شاهی که در آن‌ها بزرگنمایی برای پیروز جلوه‌دادن شاهان نوشته می‌شد این الواح حقایق جزئیات تاریخ امپراطوری را حتی درباره زنان بازگو می‌کنند.
بیشتر این الواح به صورت تکه‌تکه یا خردشده به دست آمده‌اند اما شکل آن‌ها متنوع و متناسب با محتوای کتیبه آن‌هاست. بیشتر این الواح زبانی‌شکل و کمتر به صورت تخت هستتند. گاهی نیز گوی‌شکل بودند. مثلاً الواح تخت بزرگ‌تر و شامل روزنامه (یا گزارش پرداخت‌ها در یک شهر یا محل) می‌شد. الواح موسوم به برچسب‌ها دارای متن کوتاه و مخروطی‌شکل بودند و به کالاها متصل می‌شدند. نامه‌ها نیز پی‌نوست داشتند که مشخص می‌کرد نویسنده، برنده و دریافت‌کننده نامه کیست. کتیبه آن‌ها نیز در همه وجه‌ها و حتی کناره‌ها نیز نوشته می‌شدند.
موضوعات و اموری که در الواح تخت جمشید به چشم می‌خورند شامل گزارش پرداخت، جیره یا دستمزد، پاداش، مجوز سفر و دستمزد و گزارش سفر کارمندان مسافر، نامه، امور مرتبط با جشن‌ها، صورتحساب، قیمت، حکم و ابلاغ، رسید نقل‌وانتقال و اسکان، صورت اجناس انبارشده، رسید مالیات و امور اجتماعی و زندگی روزمره می‌شوند که اطلاعات فراوانی درباره جزئیات تاریخ هخامنشی ارائه می‌کنند. در باروی تخت جمشید بیشتر الواح شامل دستمزد و جیره، اسناد اداری و مالی، مالیات، انبار کردن اجناس، حمل و نقل و پرداخت‌ها می‌شوند. در واقع با مطالعه آن‌ها مشخص می‌گردد که چه کسی با چه سمتی به چه دلیل چه میزان از چه جنسی جیره یا دستمزد دریافت می‌کند. کالاهایی که به شکل دستمزد یا پاداش پرداخت می‌شدند شامل مواد خام، غله (گندم و جو)، انواع میوه، شراب، آبجو، روغن، آرد، نان یا حیوانات اهلی همچون گاو و گوسفند بودند. این پرداخت‌ها روزانه، ماهیانه یا سالیانه صورت می‌‌‌گرفت. حتی مادرانی که در تخت جمشید کار می‌کردند پس از زایمان پاداش می‌گرفتند که به نسبت جنسیت پسر یا دختر متفاوت بود. در الواح خرانه آورده شده که دستمزد گاه به شکل نقره پرداخت می‌شد.
الواح هخامنشی در محوطه‌های دیگر مانند بلخ و بین‌النهرین (عراق کنونی) نیز به دست آمده‌اند. موضوعات متنوعی در الواح هخامنشی بین‌النهرین ذکر شده که عمدتاً به اکدی نوشته شده است. در بابل الواح شامل قرارداد خریدوفروش زمین و خانه، نامه، سفته، وام، اجاره، گروگذاری، مالیات، مسائل مربوط به کاخ شاهی و رفت‌وآمد به تحت جمشید و سایر مناطق امپراطوری می‌شود که در آن‌ها نام‌های فارسی و بابلی افراد نیز آورده شده است. در بقیه محوطه‌های بین‌النهرین الواح بیشتر مربوط به مسائل مالی و اقتصادی و امور روزمره مردم است. در کلیه الواح به دست آمده از محوطه‌های مختلف هخامنشی مشاغل آن زمان نیز آورده شده‌اند؛ مانند نجاری، فلزگری، حجاری، شراب‌سازی، رده‌های مختلف روحانیون، حسابداری، آشپزی و مهتری.
بر اساس کتیبه‌های الواح تخت جمشید جیره سفر کارکنان تخت جمشید به شوش، بابل و سایر مناطق امپراطوری نیز مشخص بود و حتی جیره غذای مَرکَب در اصطبل یا هنگام سفر در الواح آمده است. به این ترتیب که جیره اسب بیشترین و شتر و الاغ کمترین بود. در سفر به این حیوانات شراب و آبجو نیز می‌دادند که ذکر شده است. حتی اردک و ماکیان‌ها نیز جیره مشخص داشتند.
همچنین این کتیبه‌ها کمک می‌کنند که تقویم مورد استفاده هخامنشیان شامل نام ماه‌ها (به فارسی باستان و عیلامی) و سال‌ها را بدانیم و خدایانی که پرستش می‌کردند را بشناسیم. همچنین با اوزان و مقادیر و نام مکان‌ها و اشخاص آشنا شویم.
این الواح گاه ممهور می‌شدند و برای این کار از مهرهای استامپی و استوانه‌ای استفاده می‌کردند که گاه کتیبه دارنده مهر را نیز داشتند که به انواع خط‌های رایج در امپراطوری هخامنشی نوشته می‌شدند. حتی زنان درباری نیز مهر داشتند که برخی از آن‌ها را به کمک همین اثر مهرها می‌شناسیم.
با قیاس الواح تخت جمشید با سایر الواح هخامنشی در محوطه‌های دیگر تنوع موضوعات و در عین حال شباهت سیستم اداری در ساتراپی‌های مختلف مشخص می‌شود و بازگشت یا به دست آمدن هر لوح قطعه‌ای از پازل شناسایی جزئیات تاریخ هخامنشی را روشن می‌سازد.