پرونده هسته‌ای ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درگیر با سه پرسش از سوی آژانس است؛ سه پرسشی که اگر از سوی ایران پاسخ داده شود عملا مسیرها برای بازگشت به برجام بازخواهد شد اما این سطح حقوقی ماجراست و اراده سیاسی لازم برای بازگشت به برجام باید به وجود آید. چرا که از برخورد اراده دو طرف است که بازگشت به برجام محقق می‌شود. از این رو هر چند سطح حقوقی بازگشت به برجام در دسترس است اما سطح سیاسی آن یعنی اراده در بین دو طرف از قدرت چندانی برخوردار نیست. خصوصا اروپایی‌ها که طرحی در این زمینه ارائه دادند و به طور کلی از سوی ایران و حتی آمریکایی‌ها نادیده گرفته شده است و آنها نیز این نادیده گرفتن را بهانه‌ای قرار داده‌اند تا عملا با توسل به وضع تحریم‌های مختلف به صورت دقیق زیر برجام بزنند اما این اراده از سوی ایران و واشنگتن وجود دارد که به توافقاتی در زمین برجام برسند. اگر قرار باشد ایران و آمریکا در مورد برجام با یکدیگر به توافقی برسند احتمالا این توافق به واسطه کشوری ثالث است. البته هیچ گونه خبری در این زمینه در دسترس نیست و تنها حدس و گمان در این ارتباط وجود دارد. حال باید دید در آینده شرایط چگونه خواهد شد و دود سفید یکباره در ارتباط با برجام دیده می‌شود یا اینکه شراره‌های سوختن برجام نمایان خواهد شد.«آرمان ملی» در ارتباط با پرونده هسته‌ای با فریدن مجلسی، کارشناس روابط بین‌الملل به گفت‌و‌گو پرداخته است که در ادامه می‌خوانید.
- تحلیلگران از مرگ برجام سخن به میان آورده‌اند. آیا برجام به اعتقاد برخی در شرایط کماست و به مرگ نزدیک می‌شود؟
برجام از همان ابتدا که برخی مخالفت‌های عملی و سیاسی با آن را علنی کردند در شرایط نامساعد قرار گرفت. روابط ایران با غربی‌ها خصوصا بعد از جنگ اوکراین و حاشیه‌هایی که در این جنگ برای ایران به وجود آمد، دچار خدشه شد. همچنین برخی شرایط پدید آمده در داخل ایران باعث شد برخی نگاه‌های حقوق بشری در مورد ایران تحریک شود. از سوی دیگر برخی کشورهای منطقه نیز عملا به دشمن درجه یک ایران در خاورمیانه نزدیک شدند. تمام این موارد باعث شد که عملا بازگشت به برجام همانند قبل از حمایت چندانی برخوردار نباشد. از سوی دیگر ایران هم در برابر دست به اقداماتی زده و سطح غنی‌سازی خود را افزایش داده است و این افزایش و دیدگاه ایران موجب شده عملا غرب با حساسیت بیشتری به تحرکات هسته‌ای ایران بنگرد. از این منظر به نظر برجام اساسا در شرایط کنونی از موقعیت چندان مطلوبی برخوردار نیست.
البته آقای گوترش اعلام کرده است که تلاش‌ها برای احیای برجام باید ادامه داشته باشد و سازمان ملل از برجام حمایت می‌کند. آیا اینکه دبیرکل سازمان ملل در مورد برجام ابراز خرسندی کرده را نمی‌توان خبری مثبتی تحلیل کرد؟
اگر گوترش ابراز امیدواری کرده که برجام احیا خواهد شد، به این علت است که او دبیرکل سازمان ملل متحد است و دبیرکل باید از یک روند صلح‌آفرین برای جهان حمایت کند. سازمان ملل متحد باید شرایطی را به‌وجود آورد که از تنش پرهیز شود. بسیاری از کشورهای جهان نیز از ایجاد تنش حمایت نمی‌کنند اما گویا برخی هنوز هستند که علاقه دارند که شرایط بهبود نیابد. در برابر این تفکر که برجام را برنمی‌تابند، هستند سیاست‌مدارانی که از رفاه و آسایش و صلح حمایت می‌کنند. البته باید در انتظار بود و مشاهده کرد که کدام نگرش در آینده غالب خواهد شد. به نظر می‌رسد باید تصمیمی گرفته شود تا نوعی تعادل بین طرفی که برجام را می‌خواهد و طرفی که برجام را نفی می‌کند، ایجاد شود.
- گروسی، دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ضمن اینکه اعلام کرده احیای برجام در بن‌بست قرار گرفته و گفته حاضر است به تهران بیاید تا بن‌بست‌ها باز شود، چنین سفری تا چه اندازه می‌تواند مفید باشد؟
سفر گروسی به تهران در صورتی می‌تواند مفید باشد که تماس‌های مستقیم یا غیرمستقیم با وی صورت گرفته و قول و قرارهایی داده شده باشد. در این صورت غرب نیز از هرگونه سفری به ایران که به حل مشکلات حوزه برجام بینجامد، استقبال می‌کند. چرا که غرب خود درگیر بحران‌های اقتصادی شده است چون لوله گاز نودستریم بر روی اروپا قطع شده و از سوی دیگر در جنگ اوکراین درگیر است و تمایل دارد که از شدت این جنگ کاسته شود زیرا با انبوه پناهندگان روبه‌رو شده. از سوی دیگر آمریکا هم در شرایطی قرار گرفته است که علاقه دارد که به جایی اینکه درآمدهای خود را صرف صدها پایگاه نظامی در جهان کند به مشکلات خود رسیدگی نماید. آمریکا نیاز دارد که به سمت نوسازی و بهینه‌سازی خود حرکت کند زیرا اکنون دوران هوش مصنوعی و توسعه آن است. آمریکا تمایل دارد تمام هزینه‌های خود را کاهش دهد تا در زمینه هوش مصنوعی به نقطه اوج برسد تا جایگاه برتر خود را نسبت به بقیه جهان حفظ کند. در سرمای زمستان همگان به این نتیجه رسیده‌ایم که دولت نتوانسته است ذخایر گازی فشرده شده در منابعی داشته باشد که در دوران کمبود از آن استفاده کند و گاز مورد نیاز مردم را تامین کند. امروز بسیاری از صنایع پتروشیمی و نفت و گاز و شهرک‌های صنعتی که تنها تولیدکنندگان ثروت در این کشور هستند و بقیه همه مصرف کننده‌اند که نقشی در تولید ملی ندارند با مشکلات متعددی روبه‌رو شده‌اند. این موارد نشان می‌دهد که ایران باید وارد مرحله‌ای از ثبات شده و به آسیب‌شناسی خود بپردازد و تا در جهت بازسازی و نوسازی و سرمایه‌گذاری در صنایع خود اقدام کند اما تمام این روند در انتظار عادی شدن شرایط است.
- امروز ایران به چه چیز بیش از هر چیزی نیاز دارد؟
اگر یک بررسی دقیق در مورد روند توسعه کشورهای همسایه داشته باشیم. به این مورد خواهیم رسید که کشورهای همسایه بعضا یک شبه راه صد ساله را پیش رفته‌اند. ایران هم باید تلاش کند که در ابتدا با ایجاد ثبات در اقتصاد خود و برقراری رابطه با کشورهای همسایه و جهان به سمت یک توسعه همه‌جانبه گام بردارد. این مورد هم اکنون مورد تاکید مردم ایران است.
- اگر برجام مرده است چرا نه آمریکا مرگ برجام را اعلام می‌کند و نه ایران از پایان توافق هسته‌ای سخن می‌گوید؟
غربی‌ها ضمن اینکه به جنگ گرم با ایران علاقه ندارند برای رسیدن به اهدافشان در برابر ایران روش‌هایی را برای کنترل تهران در نظر دارند و عملا از این روش‌ها استفاده می‌کنند. به طوری که برجام را کنار گذاشته‌اند و مسیری که مد نظر دارند را آغاز کرده‌اند. آنها وقتی اقدامی را در دستور کار قرار می‌دهند با سر و صدا آن اقدام را آغاز نمی‌کنند. زمانی که عدم توسعه فازهای پارس جنوبی به گونه‌ای به عقب می‌افتد که عملا ما در تامین گاز با چالش‌هایی روبه‌رو می‌شویم، صنایع در پی تحریم‌ها با چالش‌هایی روبه‌رو می‌شود، این مشکلات در نهایت در کشور مسائلی به وجود می‌آورد. در نتیجه آنها تلاش خواهند کرد بر تشدید این بحران‌ها در ایران با فشار بیشتر تحریمی بیفزایند. غربی‌ها در نظر دارند با روش های استهلاکی شرایطی را به وجود آورند که کشور با چالش‌های عمیق و روبه‌رو شود.
- اکنون برای عبور از این شرایط چه باید کرد؟
باید به گونه‌ای کشور را هدایت کرد و شرایطی را ایجاد نمود که در دام‌های طراحی شده نیفتاد. ایران یک درصد سرزمین و یک درصد جمعیت جهان را در اختیار دارد و باید با جهان وارد تعامل شود. امیدواریم که بتوانیم به روابط مسالمت‌آمیز با جهان دست پیدا کنیم و روند توسعه اقتصادی در ایران را سرعت ببخشیم.
- برخی اینگونه تحلیل می‌کنند که عمان و قطر در نظر دارند در زمینه هسته‌ای و حل برخی چالش‌ها به نوعی پا به پیش بگذارند آیا استفاده از این مسیرها می‌تواند به کاهش تنش‌ها و احیای برجام منجر شود؟
معمولا اینگونه میانجی‌گری‌ها توسط قدرت‌های بزرگ و سازمان‌های بین‌المللی صورت نمی‌گیرد بلکه حتی همسایه‌های کشورها که به ظاهر کوچک هم هستند میانجی می‌شوند. میانجیگری این کشورهای کوچک در جایگاهی نیستند که نقش‌آفرین باشند اما ابزار و وسیله‌ای برای روابط آبرومندانه کشورهای دیگر می‌شوند. این کشورها شرایطی را به وجود می‌آورند که در موقعیتی که به نفع دو طرف است، مصالحه صورت گیرد. البته این مورد را هم باید گفت تا زمانی که ایران اصول تجارت بین‌الملل را نپذیرفته است و اف ای‌تی‌اف را در اقتصاد اجرا نکرده حتی اگر برجام اجرا شود و همه کشورها وظایف خود را در برابر آن انجام دهند؛ باز هم برجام عایدی برای ایران نخواهد داشت. نباید به گونه‌ای رفتار کنیم که خود اجازه ندهیم که سایر کشورها نتوانند با ما مراوده مالی انجام دهند. این خود تحریمی است. البته بعضا دیده می‌شود که در داخل کشور ستون‌های اف‌ای‌تی‌اف در حال اجراست. روابط بانکی درونی ایران طبق همان اصول در حال صورت گرفتن است. تمرینی که این دید مثبت را ایجاد می‌کند که در حال ایجاد آمادگی برای وارد شدن به پروتکل‌های اف‌ای‌تی‌اف در سطح بین‌المللی هستیم . در این صورت می‌توان امیدوار بود که مذاکرات برای گرفتن نتیجه با، یا بی میانجی می‌تواند نتیجه بخش باشد.
- امروز تمایل غربی‌ها در مقایسه با گذشته در زمینه احیای برجام کاهش پیدا کرده است؟
طرف غربی برجام را مرده می‌پندارد اما زنده کردن برجام چون نفع‌هایی برای آنها دارد در آن معنا که تنش بزرگی در جهان ایجاد نشود؛ که به آنها هم آسیب برساند، از احیای برجام حمایت می‌کنند و بدشان نمی‌آید که در زمینه احیای برجام اقداماتی کنند. برجام منافع بزرگ و مهمی در مسیر ملت ایران ایجاد می‌کند آنها نیز با اجرای برجام به منافعی دست می‌یابند. از این جهت غربی‌ها در هر مرحله از راه حل‌های میانبر برای رسیدن به توافق استفاده خواهند کرد.
- مسئولین اسبق تیم هسته‌ای امروز اعلام می‌کنند که هیچ گاه ایران ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل نبوده است و گویا آن تحریم‌ها و فشارهای سازمان مللی وجود نداشته است آیا ایران ذیل فصل هفتم سازمان ملل نبوده است و برجام هیچ دستاوردی برای ایران نداشته است؟
اشتباه آقای ترامپ خارج شدن از برجام بود زیرا آقای اوباما بعد از برخی مواضع در ایران قرارداد فروش هواپیماها را فسخ کرد و تحریم بانک‌ها را تثبیت کرد و تمام این مسائل در دولت اوباما و بدون خارج شدن از برجام آغاز شد. مذاکره کننده قبلی اقدامات خود را توجیه می‌کند. ایران ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل حتی تا مرحله‌ای پیش رفت که در اندیشه برخوردهایی با آن بودند. شش قطعنامه در مورد ایران در شورای امنیت به تصویب رسیده بود. حال مذاکره کنندگان قبلی این مورد را قبول نداشته باشند خب، قبول نداشته باشند. ایران ذیل فصل هفتم منشور بود، واقعیت را بپذیریم.
