بیستم خرداد ماه برابر با ۱۰ ژوئن روز جهانی صنایع دستی یک فرصت بزرگ برای تجدید نظر و ارزیابی نقش این هنر صنعت هنری در جامعه‌ها و فرهنگ‌ها است. این روز، فرصتی است برای بررسی تأثیرات مثبتی که صنایع دستی بر اقتصاد، فرهنگ و زندگی اجتماعی دارد. همچنین، این روز به مناسبتی تبدیل شده است تا با افتخار به هنرمندان و کارآفرینان صنایع دستی در سراسر جهان احترام گذاشته شود.
این موضوع بهانه‌ای شد تا با خانم دکتر مریم جلالی معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی گفتگویی صمیمانه داشته باشیم تا شاید این گفتگو بتواند به بهبود شناخت عمومی از اهمیت و زیبایی صنایع دستی کمک کند و نقش این هنر صنعت را در حفظ و ترویج فرهنگ‌ها و هویت‌های محلی بیشتر مورد توجه قرار دهد.
- با توجه به مسئولیت سرکار در حوزه پراهمیت صنایع دستی چه اقداماتی در این خصوص برای تبدیل خانه ایرانی‌ها به کارگاه تولیدی به منظور کمک به اقتصاد هویت بنیان انجام داده‌اید؟
معتقدم اقتصاد و هویت، مانند دو بال برای صنایع دستی و هنرهای سنتی هستند که برای تداوم حیات خود نیازبه گردش مالی و یا معیشت عزت آفرین و برای اثبات وجودی‌اش نیازبه اصالت‌های فرهنگی و تاریخی دارد اقتصاد و هویتی که تمام ابعاد این هنر- صنعت را در بر می‌گیرد و من همواره از آن با نام اقتصاد هویت بنیان نام می‌برم. این موضوع، خلاقیت در تولید را برای هنرمند افزایش می‌دهد و علاوه بر افزایش درآمد برای خانواده موجب ایجاد نشاط و امید آفرینی می‌شود در این راستا موضوع آموزش که پایه و اساس تولید و اشتغال است مبنای توسعه و فعالیتهای این رشته در مناطق مرزی و عشایری قرار گرفت به طوری که در دو سال گذشته ۱۳ هزار نفر در ۶۵۴ روستای مرزی و عشایری تحت آموزش و یادگیری رشته‌های صنایع دستی قرار گرفتند همچنین یقین داریم اگر خانواده در محور این فعالیت‌ها قرار بگیرد موجب تحکیم آن و پیشگیری از بسیاری از آسیب‌های اجتماعی خواهد بود. از دیگر فعالیت‌ها میتوان از پوششهای بیمه ای- ارایه تسهیلات ویژه – کاهش تعرفه سوخت کارگاههای تولید صنایع دستی مطابق تعرفه ۱۴۰۱ – ایجاد ۲۷۱واحد تولیدی فعال صنایع دستی در شهرک‌های صنعتی- ایجاد اشتغال برای ۱۴۷ هزار نفر در این حوزه بر اساس گزارش سامانه صدور مجوز الکترونیک (۱۴۰۱-۱۴۰۲) – تدوین سند توسعه صنایع دستی کشور از طریق شورای عالی انقلاب فرهنگی – توسعه بسترهای فروش با برگزاری ۳۲ نمایشگاه سراسری و منطقه‌ای و ایجاد هشت بازارچه دائمی و… نام ببرم.
- به کلید واژه «اقتصاد هویت بنیان» بارها تاکید داشتید آیا منظورتان صرفا مفهوم اقتصاد و یا همان درآمد آفرینی برای صنایع دستی است یا جوانب دیگری هم دارد که میتواند به کمک این حوزه بیاید؟
اقتصاد هویت بنیان بخشی از پیکره اقتصاد سنتی است که متکی بر کسب و کارهای قبل از شکل گیری زندگی ماشینی است و حداقل ره آورد آن میتواند شناخت شیوه زندگی نیاکانمان، رسیدن به آرامش درونی و حفظ پیوندهای سنتی خانواده‌های ایرانی باشد و البته همانطور که بارها گفته‌ام معیشت عزت آفرین را به دنبال می‌کند.
- مهمترین اقداماتی که در معاونت صنایع دستی برای تقویت اشتغال خانواده محوردر صنایع دستی انجام داده‌اید چه بوده است؟
با توجه به اینکه بالغ بر ۷۰ در صد از تولید کنندگان صنایع دستی (طبق آمار موجود) بانوان کشور هستند و صنایع دستی نقش اساسی در تقویت خرده فرهنگ‌ها دارد طبیعتا توجه به اشتغال خانواده محور در اولویت برنامه‌های معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی خواهد بود به همین منظور تعامل با تمامی طیف‌های جامعه اعم از دانشجویان – خانواده‌های زندانیان – زنان و دختران عشایری و روستایی با محوریت مناطق مرزی و… در راستای تقویت این مهم به طرق گوناگون انجام گرفته که نمونه آن سلسله نشستهای صد منظر (دیدار وزیر محترم با دانشجویان صنایع دستی کشور) و بیان مسائل و مشکلات در فضایی آزاد و دو طرفه بود.
- چه اقداماتی در راستای حمایت از صنایع‌دستی و هنرمندان این حوزه از سوی معاونت صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی برای تحقق معیشت عزت‌آفرین و رویکرد خانواده محوری صورت گرفته است؟
هنرمند صنایع دستی، نقش و طرح می‌آفریند دستهایش آفرینشگر و به گذشته و تاریخش هویت می‌بخشد. هنرمند صنایع دستی رویاهایش را بر دار قالی می‌بافد و رنج‌هایش را در تار و پود آن گره میزند. لذا شایسته تکریم و احترام مضاعف است باید دست تک تک آنان را بوسید و قدر دانشان بود ما در معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی با همین نگاه و رویکرد جلو رفته‌ایم. بدون شک دست‌های خلاق و آفرینشگر، معیشت عزت آفرین را به خانواده میبرد، معیشتی که حاصل سختی و تلاش و توانمندی اوست.
اخیرا سفری داشتم به یکی از روستاهای دور افتاده در استان کرمانشاه که صعب العبور و کوهستانی بود و مسیر جاده‌ای مناسبی نداشت در آنجا پیرمردان و زنان سالمندی بودند که به تولید صنایع دستی محلی خودشان با استفاده از مواد اولیه در دسترس (ارغوان بافی) اشتغال داشتند. و همانجا بود که با تمام وجودم اهمیت و عظمت واژه‌ی معیشت عزت آفرین را برای چندمین بار درک کردم. این نکته را در تکمیل سوال شما عرض میکنم که رویکردها و نوع نگاه کردن به مسائل، گاه میتواند از بسیاری از هزینه‌های بی‌سرانجام، مفیدتر و موثرتر باشد.
- از اینکه صنایع دستی از کالای تزیینی و لوکس خارج و به یک کالای کاربردی تبدیل شود چه اقداماتی از سوی شما صورت پذیرفته است؟
صنایع دستی زمانی در بطن زندگی مردم حضور داشته است و ما طی دو سال گذشته تلاش کرده‌ایم به شیوه‌های مختلف از جمله آگاهی بخشی و تشویق هنرمندان، آن‌ها را به سمت تولیدات زیستی (کاربردی) هدایت کنیم. ازجمله این برنامه‌ها میتوانم به برگزاری رویداد ملی سه گام اشاره کنم که تعاملی بود بین طراحان، تولیدکنندگان و بازرگانان صنایع دستی که فکر میکنم نتیجه بسیار خوبی هم گرفتیم و ادامه این مسیر جزء اولویت‌های صنایع دستی و هنرهای سنتی است.
- تا چه اندازه به چشم‌انداز اقتصادی مورد نظرتان امیدوارید و چه سیاست‌های هدفمندی را در این حوزه تا کنون دنبال کرده‌اید؟
منویات مقام معظم رهبری در خصوص اهمیت صنایع دستی همواره برای ما چراغ راه بوده است، ایشان می‌فرمایند: معتقدم باید با سرمایه‌گذاری جدی صنایع دستی را رونق کامل داد و با سیاستگذاری صحیح، راه ورود گسترده تولیدات هنرمندان ایرانی را به بازارهای جهانی هموار کرد… با استعانت از خداوند متعال هم در حوزه حمایت از تولیدات صنایع دستی هم در حوزه ترویج و آموزش‌های عمومی و تخصصی و نیز بخش‌های مختلف بازرگانی، همقدم و همگام با سیاست‌های هدفمند جلو رفته‌ایم تا جایی که فصل مستقلی را در برنامه هفتم توسعه توانسته‌ایم ایجاد نمائیم. توجه به بسته‌بندی حرفه‌ای و صادراتی در صنایع دستی- افزایش بسترهای فروش محصولات-افزایش نمایشگاههای سیار نوروزی- افزایش صادرات در دوسال گذشته به میزان ۴۳۶ میلیون دلار و…از جمله نشانه‌های بارز تقویت این حوزه بوده است.
- مهمترین فعالیت‌ها و اقداماتی که در سه اداره کل، زیر مجموعه معاونت صنایع دستی یعنی آموزش و ترویج صنایع‌دستی، بازاریابی و تجاری‌سازی صنایع‌دستی و حمایت از تولید صنایع‌دستی صورت گرفته بیان بفرمایید.
اگر بخواهم به اهم فعالیتهای این سه حوزه بپردازم ابتدا اشاره کنم به یکی از مهمترین اهداف دفتر آموزش و ترویج حفظ، احیاء و باززنده‌سازی محصولات صنایع دستی است که طی این مدت اقدام به احیاء ۴۷ رشته در حال فراموشی صنایع دستی از جمله رشته زره بافی و موتابی و… کرده‌ایم همچنین دو جشنواره صنایع دستی فجر در قالب بین المللی وبا مشارکت بیش از ۱۳ هزار اثر و ۵ هزار هنرمند برگزار شده است، در حوزه بازاریابی و تجاری‌سازی نیز برپایی ۲۵۲۰۰ غرفه در قالب ۲۲۵۶ بازارچه عرضه موقت و فروش محصولات صنایع دستی در سالهای ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ و همچنین افزایش حجم صادرات به میزان ۴۳۶ میلیون دلار نام برد. در حوزه آموزش و ترویج نیز آموزش بیش از ۱۷ هزار در دو بخش تخصصی و عمومی با محوریت زنان و دختران عشایر و روستایی و مناطق مرزی همچنین ثبت دو شهر جهانی کاشان و دزفول در رشته‌های نساجی سنتی و کپو بافی میتوان نام برد، در دفتر حمایت از تولید پوشش بیمه بیش از ۱۰ هزار فعال صنایع دستی و گرشگری در سال جاری و همچنین برگزاری رویداد سه گام (پیوند طراحان- تولید کنندگان و بازرگانان) در راستای کاربردی کردن محصولات صنایع دستی بوده است. با وزارت علوم، تحقیقات و فناوری جلسات خوبی برگزار کرده‌ایم که منجر به انعقاد تفاهمنامه‌هایی شده است در حال حاضر با دانشگاه سوره تهران بعنوان بستر اجرایی برنامه‌های ما تعامل دو سویه و هدفمندی را دنبال می‌کنیم به خصوص در حوزه فعالیتهای علمی و پژوهشی که نتایج آن را در ماههای پیش رو خواهیم دید.
- نقاط ضعف و نقاط قوت تولیدات صنایع دستی در ایران را چه می‌دانید؟
از جمله مواردی که میتوان توجه بیشتری به آن داشت قیمت مواد اولیه داخلی است که به دلیل نوسانات اقتصادی شرایط را مقداری برای تولید کنندگان نامساعد کرده است همچنین‌عدم توجه به بسته‌بندی حرفه‌ای و فقدان سامانه جامع نظارت و داشبورد مدیریتی و رویکرد صرفا تزئینی به صنایع دستی است که موجب ایجاد چالش خواهد بود اما از نقاط قوت علاوه بر مواردی که قبلتر به آن اشاره شد تقویت توجه به صنایع دستی بود که خوشبختانه توسط آحاد مردم ایران و جهان همچنین سیاستگذاران و مدیران ارشد نظام دیده شد و روز به روز در حال بالندگی و توسعه بیشتر است.
- چه اقداماتی در رابطه با بحث مقابله با قاچاق و یا فروش نمونه‌های قلابی و بی‌کیفیت از سوی معاونت صنایع دستی صورت گرفته است؟
این یک مقوله نظارتی است که توسط مراکز مرتبط نظارتی کنترل و بررسی می‌شود و خوشبختانه کیفیت تولیدات ایرانی به حدی بالاست که اجناس چینی و وارداتی توان مقابله با آن را ندارند. آگاه‌سازی‌هایی در خصوص شناخت بیشتر مردم از کیفیت محصولات صنایع دستی ایرانی صورت گرفته است ضمن اینکه دستگاههای نظارتی مرتبط موظف هستند تمامی آثار وارداتی را در صورت مشاهده یا گزارش مردمی از و یترین‌ها و فروشگاه‌ها جمع آوری کنند.
- برای معرفی و صادرات صنایع دستی و همچنین معرفی فرهنگ و تمدن کشورمان به واسطه صنایع دستی و هنرمندان فعال در آن، برای خارج از کشور چه اقداماتی داشته اید؟
از طریق رایزن‌های فرهنگی کشورمان در تمامی کشورهای جهان اقدامات خوبی در قالب ارائه بروشور و فیلم‌های کوتاه آموزشی و برگزاری کارگاههای زنده تولیدات صنایع دستی در نمایشگاه‌ها انجام شده است همینطور بسیاری از محدودیت‌هایی که قبلاً فعالان صنایع دستی برای حضور در نمایشگاههای خارج از کشور داشتند برداشته شده است از جمله پیمان سپاری ارزی و تسهیلات ویژه برای تامین ویزا و… که باعث شده هنرمندان این رشته با طیب خاطر بیشتری در این نمایشگاه‌ها حضور داشته باشند.
- برای کنترل قیمت تمام شده محصولات صنایع دستی چه سیاست‌های را اعمال کرده‌اید؟
از آنجایی که تامین مواد اولیه برای هنرمندان صنایع دستی به خاطر نوسانات ارزی تا حدی مشکل ایجاد کرده است که همین کار باعث افزایش قیمت محصولات می‌شود اما با توجه به تسهیلات خاصی که دولت برای تامین مواد اولیه صنعتگران این رشته ارایه کرده است این قیمت‌ها متعادل خواهد شد ضمن اینکه نباید زحمات و تجربه سالهای این عزیزان را نادیده گرفت.
- هنرهای سنتی به نظر گمنام ترازصنایع دستی هستند وکمتراسمشان (به جزدرعنوان اداری) آورده می‌شود. آیا توانسته‌اند سهمشان را از جهان اقتصاد و فرهنگ بگیرند؟
اساسا ماهیت صنایع دستی با هنرهای سنتی تفاوت‌هایی دارد و یا داستان خودش را دارد هنرهای سنتی تولیدات آن منحصر بفرد است و هیچ کدامشان شبیه به بقیه نیست و یا به تعداد تولید نمیشود و اسم هنرمند پای آن اثر ثبت می‌شود لذا تجربه، خلاقیت و هنر پشتوانه آن است و به همین دلیل نمی‌توند به صورت گسترده تولید شود اما صنایع دستی تولید انبوه دارد و لذا بیشتر دیده می‌شود آثار هنرهای سنتی چون به تعدادکمتری تولید می‌شوند این گونه تصور می‌شود که مهجور است در صورتی که اینطور نیست.
- در آخر چه اقداماتی در جهت آشنایی مردم و معرفی و تقویت صنایع دستی و هنرهای سنتی انجام داده‌اید؟
در حوزه برنامه‌سازی و تولید محتوی فعالیتهای خوبی داشته‌ایم به عنوان مثال دو دوره برگزاری جشنواره چند رسانه‌ای میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی داشته‌ایم یا سریال تلویزیونی نون خ که با محوریت داستانی صنایع دستی دنبال می‌شد (به پیشنهاد این معاونت) و یا برنامه تلویزیونی نطق آزاد که با موضوع بررسی مسائل و مشکلات صنعتگران صنایع دستی انجام گرفت و بسیاری دیگر از برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی که به اذعان مخاطبان بسیار مورد توجه قرار گرفته است و همچنین برگزاری رویداد چیستی در صنایع دستی که به موضوع مقالات برتر در حوزه صنایع دستی با همکاری دانشگاه سوره تهران داشتیم همچنین رویداد سه گام- تعامل با وزارت علوم، تحقیقات و فناوری- سازمان زندانها در راستای تقویت و همگرایی بین هنرمندان صنایع دستی – چاپ مقالات متعدد علمی و پژوهشی و نشستهای ویژه با دانشجویان نخبه و فعال در این زمینه از موارد بود.
