چند روز پیش آقای امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه، عکسی از یک جلسه مشترک با وزرای امور خارجه قبلی در توییتر خود منتشر کرد و در توضیح این عکس نیز از خردجمعی و اهمیت آن گفت. اما این توییت باتوجه به شرایط برجام چه معنی‌ای می‌تواند داشته باشد؟ انصاف نیوز برای پاسخ به این سوال با دیاکو حسینی، کارشناس سیاست بین‌الملل، گفت‌وگویی کرده است.
- بنظر شما آیا این جلسات واقعا به قصد استفاده از خرد جمعی تشکیل می‌شوند یا صرفا نمایشی هستند؟
من اطلاع دقیقی ندارم. ما فقط می‌توانیم امیدوار باشیم که هدف این جلسات به معنای واقعی گرفتن مشورت، همفکری و استفاده از تجربیات گذشته وزرای امور خارجه باشد و علاوه بر این، ارسال این پیام که وزارت امور خارجه ایران علیرغم تغییر دولت‌ها و رویکردهایشان نهایتا در یک مسیر قرار دارد. اگر هدف این باشد حتما این جلسات مفید خواهند بود. من فکر نمی‌کنم این جلسات به عنوان نمایش دست‌آورد خاصی داشته باشد و اگر هم منظور نمایشی داشته باشد معلوم نیست مخاطب این نمایش چه کسی است. من امیدوارم که هدف، تعریف ساختاری برای گرفتن مشورت در سطوح مختلف از جمله وزرای خارجه پیشین باشد. این هم می‌تواند کمکی باشد در تصمیم‌گیری‌ها و هم می‌تواند پیام مثبتی برای خارج باشد که علیرغم تغییر دولت‌ها وزارت امور خارجه در یک راستا و هدف قرار دارد.
- یعنی بنظر شما چنین جلسه‌ای بیشتر از اینکه مصرف داخلی داشته باشند مصرف خارجی دارند؟
من نظر دقیقی نمی‌توانم داشته باشم اما امیدوارم به این هدف طراحی شده باشد.
- شما بعد از این جلسه گفتگویی با افراد حاضر در این تصویر داشته‌اید؟
خیر
- تیم فعلی تا به حال چقدر با تیم مذاکره‌کننده قبلی در ارتباط بوده‌اند؟
امروز آقای عراقچی در سمت مشاور در وزارت امور خارجه حضور دارند و ممکن است در جلساتی دیدگاه‌های ایشان شنیده شود ولی من تا به حال چیزی بیشتر از این نشنیده‌ام.
- در حال حاضر عده‌ای بر این باورند که احیای برجام دیگر برای ما بی‌فایده است. چرا چنین دیدگاهی وجود دارد؟ و یک سوال تکراری آیا امیدی برای احیای برجام وجود دارد؟
باتوجه به روی کار آمدن نتانیاهو و فشاری که می‌تواند به دولت آمریکا و کنگره بیاورد و از طرف دیگر قدرت گرفتن جمهوری‌خواهان در هر دو مجلس آمریکا اگر توافق احیا هم شود می‌توانند موانع بسیاری را بر سر راه آن ایجاد کنند. با این شرایط و نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا طبعا امیدها به احیای برجام کمتر شده و هیچ چشم‌اندازی هم دیده نمی‌شود که اختلافاتی که تا امروز بوده حل شوند. هرچند که احیای برجام هم برای ایران و هم برای آمریکا هنوز بهترین گزینه است ولی با این شرایط منافع بالقوه اقتصادی و سیاسی که می‌توانست داشته باشد کاهش پیدا کرده است. ممکن است این ارزیابی در آمریکا و دولت بایدن وجود داشته باشد که هزینه‌های این توافق بیشتر از منافع آن می‌تواند باشد. باتوجه به این احوال این نظر که احیای برجام می‌تواند سود کمتری داشته باشد حرف غلطی نیست.
البته این به آن معنی نیست که احیای برجام شیوه نادرستی است و نباید دنبال شود اما باید این را بدانیم که سود این توافق اگر امروز احیا شود در قیاس با یک سال یا دو سال گذشته بسیار کمتر است.
- چند هفته پیش این جمله آقای بایدن خیلی خبری شد: «ما ایران را آزاد خواهیم کرد». بنظر شما این جمله چه معنی‌ای می‌دهد؟ اینکه از یکطرف چنین جمله‌ای می‌گویند و از طرف دیگر پای میز مذاکره با نظام جمهوری اسلامی می‌نشینند بی‌معنی نیست؟ آیا واقعا آمریکا قصد نقش‌آفرینی در اعتراضات ایران را دارد؟
آمریکایی‌ها هر جایی که برایشان امکان داشته از این نگاه پیروی کرده‌اند. از نظر آمریکا بهترین حالت ایران زمانی است که تغییر رژیم دهد حتی اگر این را به زبان نیاورند؛ فقط در بعضی دولت‌ها این را صریح‌تر می‌گویند. این بخشی از فرهنگ استراتژیک آمریکایی در مواجهه با دشمنانش است که بهترین حالت را تغییر رژیم می‌داند. در مورد آقای بایدن هم وقتی به این نتیجه رسیده‌اند که اعتراضات ایران می‌تواند نهایتا در راستای این هدف عمل کند طبیعی است که از آن استفاده کرده و می‌کنند. ضمن اینکه فشار لابی‌های ضد نظام جمهوری اسلامی در آمریکا در این دوره به شدت افزایش پیدا کرده و دولت آقای بایدن به دلیل انتخابات کنگره و فضای داخلی آمریکا که به شدت ضد نظام جمهوری اسلامی است نمی‌توانست نسبت به این صداها بی‌تفاوت باشد؛ موضع گرفتند و دخالت‌هایی هم داشتند. این را باید فرض ثابت در برخورد با آمریکا بگیریم که آن‌ها هر وقت امکان داشتند مداخله کردند و در عین حال تلاش هم کردند که از این نوع ادبیات و از این نوع اعمال فشار برای امتیاز گرفتن‌های بیشتر از ایران در آینده و بخصوص در میز برجام استفاده کنند و این تلقی را ایجاد کنند که در صورت‌عدم احیای برجام ممکن است چنین استنباطی هم پشت این اظهارات وجود داشته باشد.
- در شرایط فعلی ایران، کشورهای همسایه مثل آذربایجان، کشورهای منطقه، کشورهای غربی و یا روسیه چطور می‌توانند نقاط تحریک بیشتری ایجاد کنند؟ برای مثال صادرات دارو به روسیه که خیلی بعد رسانه‌ای پیدا کرد.
ما اختلافات بسیاری با کشورهای همسایه مثل جمهوری آذربایجان یا عربستان سعودی داریم. در مواقعی که ممکن است ثبات داخلی ایران تهدید شود خیلی منطقی و قابل درک است که این کشورهایی که عملا در رقابت شدید حتی نزدیک به دشمنی با ما قرار دارند از فرصت استفاده کنند و فشارهایی را وارد کنند به این امید که در بهترین حالت با یک تغییر عمده در داخل کشور بتوانند اهدافی که پیش از این داشته‌اند را محقق کنند یا در حداقلی‌ترین حالت ابزار چانه‌زنی با ایران و امتیاز گرفتن بیشتر از ایران قرار دهند. طبیعتا در شرایط تحریمیِ ما که بخشی از روابط تجاری ما با همسایه‌هایمان محدود است این موضوع می‌تواند اهرم فشاری باشد که آن‌ها وقتی اختلافات با ایران اوج می‌گیرد از آن استفاده کنند ضمن اینکه بعضی از این کشورها مثل عربستان یا جمهوری آذربایجان تحت تاثیر نزدیک آمریکا و اسرائیل نیز قرار دارند و حرف‌شنوی‌هایی در خلال بحران‌ها از آنان دارند که این هم در بالا گرفتن تنش میان آن‌ها و ایران دست‌کم در لفظ بی‌تاثیر نیست. بنابراین این را هم باید در چرایی رفتارهای تند یا الفاظ تند سران بعضی کشورها در نظر گرفت.
- یکی از جملات رهبری که دو سال پیش خیلی تکرار شد این بود که می‌گفتند حتی یک روز هم رفع این تحریم‌ها را معطل نگذارید. آقای روحانی هم در تایید و تاکید این جمله گفتند حتی یک ساعت نباید توافق را به تاخیر انداخت. بنظر شما آیا تلاشی در جهت تحقق این امر صورت گرفته؟
تا جایی که ما اطلاع داریم که دولت آقای رئیسی و تیم مذاکره‌کننده هم با همین رویکرد لغو تحریم‌ها وارد این مذاکرات شدند ولی از جزئیات این مذاکرات اطلاعی نداریم اما برداشت تیم مذاکره‌کننده تا به حال اینطور بوده که مذاکرات تا امروز ضمانتی به ایران نداده که تحریم‌های مدنظر برداشته شوند. ما هم نمی‌توانیم قضاوت کنیم چقدر این حرف کامل و دقیق است ولی حداقل اینطور می‌شود فهمید که هدف لغو تحریم‌ها در این مذاکرات به دست نمی‌آمد و امکان لغو تحریم‌هایی که مانع از بهره‌برداری از برجام می‌شد با این سبک از مذاکره طرف‌های قبلی وجود نداشته است. طبیعی است که از سوی طرف ایرانی موافقتی برای بازگشت به توافق وجود نداشته است. برای قضاوت اینکه چقدر تلاش صورت گرفته یا چه ابتکارهایی انجام شده، درست یا نادرست بوده‌اند یا ناقص بوده‌اند، باید صبر کنیم تا زمانی‌که همه مراحل این مذاکرات طی شوند و متون مذاکرات تا جایی که امکان‌پذیر است منتشر شوند تا ببینینم چقدر تلاش کافی صورت گرفته یا خیر.
- نظری راجع به دیدار آقای شمخانی و دبیر شورای امنیت ملی روسیه که هفته گذشته انجام شده دارید؟
چیزی که بنظر می‌رسد این است که از جنس همکاری‌های رایج بین ایران و روسیه از جمله همکاری‌های مرسوم دفاعی و امنیتی‌ای که دارند بوده است. جزئیات را باید از دبیرخانه پرسید.
