هویت ملی، به‌مثابه مفهومی چندوجهی و پویا، دربرگیرنده مجموعه‌ای از عناصر تاریخی، فرهنگی، زبانی و اجتماعی است که افراد یک جامعه را در یک منظومه ارزشی مشترک گرد هم آورده و احساس تعلق و همبستگی را در آنان تقویت می‌نماید (احمدی، ۱۳۸۲). در ایران، این هویت ملی، همچون تاروپودی استوار، از الیاف گوناگون اقوام و خرده‌فرهنگ‌ها شکل‌گرفته است و در شرایط بحرانی، جلوه‌هایی بدیع از همبستگی و همدلی را به منصه ظهور می‌رساند. این نوشتار، با تمرکز بر مناطق کُردنشین و با بررسی نقش هویت ملی در ایجاد آرامش و ثبات در شرایط جنگی اخیر، در پی تبیین و تحلیل عمیق‌تر این مفهوم بنیادین است. در این راستا، به این پرسش اساسی پاسخ داده خواهد شد که چگونه پیوند تاریخی و فرهنگی کُردها با ایران، در شرایط بحرانی، به حفظ آرامش و ثبات در این منطقه منجر شده است؟
- هویت ملی در کردستانات: مؤلفه‌های سازنده و ریشه‌های تاریخی
هویت ملی در کردستانات، همسو با سایر مناطق ایران، بر بنیان‌های استواری بنا شده است که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
تاریخ و تمدن مشترک: بررسی‌های تاریخی و باستان‌شناختی نشان می‌دهد که مردم کردستانات، از دیرباز، در فراز و نشیب‌های تاریخ ایران سهیم بوده‌اند و در شکل‌گیری تمدن این سرزمین نقش بسزایی ایفا نموده‌اند (روحانی، ۱۳۹۸). مشارکت فعال کردها در رویدادهای مهم تاریخی ایران، از جمله مبارزه با استعمار و دفاع از تمامیت ارضی کشور در دوره‌های مختلف، به‌روشنی گواهی می‌دهد که این قوم، همواره دل در گرو ایران داشته و سرنوشت خود را با این سرزمین گره زده است (مک‌داول، ۱۳۸۱). اسناد تاریخی حاکی از آن است که کردها، در دوره‌های مختلف، در کنار سایر اقوام ایرانی، در برابر تهدیدات خارجی ایستادگی کرده و از استقلال و تمامیت ارضی کشور دفاع نموده‌اند (احمدی، ۱۳۹۲).
فرهنگ و زبان کردی: زبان کردی، به‌عنوان یکی از شاخه‌های زبان‌های ایرانی و فرهنگ غنی و متنوع این منطقه، نقشی بی‌بدیل در حفظ و تقویت هویت ملی کردها ایفا کرده است. آداب‌ورسوم، موسیقی، ادبیات و هنرهای سنتی کردستانات، جلوه‌هایی از این فرهنگ غنی به شمار می‌روند که در طول تاریخ، با فرهنگ سایر اقوام ایرانی در تعامل و هم‌افزایی بوده‌اند. بررسی متون ادبی و تاریخی نشان می‌دهد که زبان کردی، همواره به‌عنوان یکی از زبان‌های مهم و ارزشمند در ایران موردتوجه بوده و شاعران و نویسندگان کرد، سهم بسزایی در غنای فرهنگ ایرانی داشته‌اند (اشرف و همکاران، ۱۴۰۳).
دین و معنویت: دین اسلام، با آموزه‌های مشترک میان کردها و سایر مسلمانان ایران، به‌عنوان یکی از عوامل وحدت‌بخش، نقش مهمی در شکل‌گیری هویت ملی در این منطقه ایفا نموده است. آموزه‌های دینی، به‌عنوان بستری مشترک برای تعامل و همزیستی مسالمت‌آمیز میان اقوام و مذاهب مختلف، همواره موردتوجه مردم کردستانات بوده است (انصاری، ۱۳۷۱).
جغرافیای ایران: پیوند جغرافیایی کردستانات با سایر مناطق ایران و وابستگی متقابل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، از دیگر مؤلفه‌های مهم هویت ملی در این منطقه محسوب می‌شود. موقعیت استراتژیک کردستانات، به‌عنوان پل ارتباطی میان ایران و سایر کشورهای منطقه، همواره این منطقه را در کانون توجه قرار داده و بر اهمیت آن در حفظ امنیت و ثبات کشور افزوده است.
- آرامش کردستانات در سایه جنگ: تبلوری از دلبستگی به ایران
شرایط جنگی اخیر در کشور، به‌مثابه یک آزمون جدی برای هویت ملی، فرصتی را فراهم آورد تا مردم کردستانات، وفاداری و دلبستگی خود را به ایران به اثبات برسانند. آرامش و ثباتی که در این منطقه حاکم گردید، علی‌رغم ناآرامی‌های موجود در مناطق همجوار، نشان‌دهنده عمق پیوند کردها با هویت ملی ایرانی بود. عدم گزارش هرگونه فعالیت جاسوسی یا پرواز پهباد در این منطقه، نیز به‌عنوان گواهی بر این مدعا مطرح است. این رویدادها نشان می‌دهد که مردم کردستانات، همواره منافع ملی ایران را بر هر چیز دیگری ترجیح داده و در حفظ امنیت و ثبات کشور، نقش بسزایی ایفا نموده‌اند.
- عوامل مؤثر در حفظ آرامش و ثبات کردستانات
عوامل متعددی در حفظ آرامش و ثبات کردستانات در شرایط جنگی اخیر نقش ایفا نموده‌اند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
هویت ملی استوار: احساس تعلق و وفاداری به ایران، به‌عنوان یک عامل بازدارنده در برابر هرگونه تلاش برای ایجاد ناآرامی و بی‌ثباتی در منطقه عمل نموده است. این احساس، برآمده از پیوندهای تاریخی، فرهنگی و اجتماعی عمیق میان کردها و سایر اقوام ایرانی است و در طول تاریخ، بارها به اثبات رسیده است.
رهبری آگاهانه: نقش رهبران مذهبی، فرهنگی و اجتماعی کردستانات در ترویج وحدت و همدلی و جلوگیری از هرگونه سوءاستفاده از اختلافات قومی و مذهبی، بسیار حائز اهمیت بوده است. این رهبران، با تکیه بر آموزه‌های دینی و ارزش‌های فرهنگی، همواره در پی حفظ آرامش و ثبات در منطقه بوده و در این راه، از هیچ تلاشی فروگذار نکرده‌اند.
همکاری مردم و نهادهای امنیتی: همکاری و تعامل سازنده میان مردم و نهادهای امنیتی در منطقه، نقش مهمی در شناسایی و خنثی‌سازی توطئه‌های دشمنان داشته است. این همکاری، نشان‌دهنده اعتماد متقابل میان مردم و نهادهای مسئول است و در حفظ امنیت و ثبات منطقه، بسیار مؤثر بوده است.
- چالش‌ها و راهکارها
علی‌رغم وجود نشانه‌های قوی از همبستگی و همدلی در کردستانات، نباید از چالش‌های موجود در این منطقه غافل شد. مسائلی همچون تبعیض اقتصادی، نابرابری اجتماعی و محدودیت‌های فرهنگی، می‌تواند به نارضایتی و بی‌اعتمادی در میان مردم دامن بزند و زمینه را برای سوءاستفاده دشمنان فراهم سازد.
برای مقابله با این چالش‌ها، لازم است تا دولت و نهادهای مسئول، اقدامات زیر را در دستور کار خود قرار دهند:
توسعه اقتصادی و اجتماعی: سرمایه‌گذاری در مناطق محروم و ایجاد فرصت‌های برابر برای تمامی شهروندان.
رفع تبعیض و نابرابری: تضمین حقوق و آزادی‌های تمامی اقوام و خرده‌فرهنگ‌ها و ایجاد فضایی برای تعامل و همزیستی مسالمت‌آمیز.
تقویت آموزش‌وپرورش: ترویج ارزش‌های ملی و فرهنگی در نظام آموزشی و پرورشی و تربیت نسلی آگاه، مسئولیت‌پذیر و علاقه‌مند به هویت ملی
حمایت از هنر و فرهنگ: تشویق هنرمندان و تولیدکنندگان آثار فرهنگی و هنری که به ترویج ارزش‌های ملی و فرهنگی می‌پردازند.
- جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
آرامش و ثباتی که در کردستانات در شرایط جنگی اخیر حاکم بوده است، جلوه‌ای از هویت ملی قوی و پایدار در این منطقه به شمار می‌رود. این آرامش و ثبات، نشان‌دهنده دلبستگی عمیق مردم کردستانات به ایران و وفاداری آنان به تمامیت ارضی این سرزمین است. با تقویت این هویت و رفع چالش‌های موجود، می‌توان به آینده‌ای روشن‌تر و پایدارتر برای کردستانات و کل ایران امیدوار بود.
منابع:
- احمدی، ح. (۱۳۸۲). هویت ملی ایرانیان؛ چالش‌ها، فرصت‌ها و بایسته‌ها. نامه پژوهش، (۶)، ۱۵-۴۰
- احمدی، ح. (۱۳۹۲). قومیت و قوم‌گرایی در ایران: افسانه و واقعیت. نشر نی
- اشرف، ا، نیولی، گ؛ و شهبازی، ش. (۱۴۰۳). هویت ایرانی از دوران باستان تا پایان پهلوی (ح. احمدی، مترجم). نشر نی
- روحانی، ک. (۱۳۹۸). کرد و کردستان در گذار تاریخ: تحقیقی جامع در سرگذشت تاریخی و سیاسی کردها از هزاره‌های ماقبل تاریخ تاکنون همراه با تاریخ تحلیلی مبارزات و… نشر آراس
- مسعودانصاری، ا. ع. (۱۳۷۱). پس از سقوط: سرگذشت خاندان پهلوی در دوران آوارگی (خاطرات احمدعلی مسعود انصاری). مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی
- مک‌داول، د. (۱۳۸۱). تاریخ معاصر کرد (ابراهیم. یونسی، مترجم). نشر پانیذ. (تاریخ انتشار اثر اصلی ۱۹۹۶)
* دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، دانشگاه تهران
