علی اصغر فرامرزیان : اعجاز دیتا

آنچه هم اکنون در بخش دوم مقاله مطالعه می‌فرمائید در ادامه بخش اول مقاله اعجاز دیتا است که حاوی نظریات متفکرین ICT به چاپ رسید. در بخش دوم با توجه به مشکلات کشور با احتیاط به استدلال و مثال‌های داخلی می‌پردازم که متاسفانه مجبور شدم بسیاری از مثال‌ها را بخاطر طولانی شدن مقاله حذف کنم.
استفاده از تکنولوژی همیشه در کشور ما از ابتدا با مخالفت دولت و نظام مواجه شده است. این مخالفت همیشه با یک هجوم و نقد تکنوکرات‌ها به دولت شروع شده و هیچگاه از طرف دولت پاسخی درخور پیدا نکرده است. در ادامه اجباراً تکنولوژی وارد و نزد جامعه پویا، ساده و سهل الوصول می‌شود. در مراحل بعد آنقدر بزرگ شده که ابتدا خود دولت از آن هراس پیدا کرده و در نهایت به تسلیم اکتفا می‌نماید. تاثیر این مخالفت ابتدا باعث سبقت همگانی و دوم در مراحلی دولت را بر استفاده ناگزیر اجبار می‌نماید. تاکنون دولت معمولا بخاطر مضرات بر فوائد فراوان تکنولوژیک چشم بسته است. اما مخالفت با یک پدیده علمی و عینی علاوه بر اینکه مغایرت نظریات دولت را افزایش دهد متاسفانه فضای راهنمایی و نقد مضرات و استفاده‌های جامعه اندیشمند را نیز در یک فضای بسته محدود و مسدود می‌نماید. این تجربه در موضوعات مختلف در کشور ما تکرار شده است.
از طرفی امروز نیاز کشور به تکنولوژی جدید به قدری زیاد است که پرداختن به مفاهیم منفی آن خسارات فراوانی را به استفاده بهینه و ضرور از این تکنولوژی وارد می‌آورد. از طرف دیگر توسعه این ابزار در جامعه عمومی بقدری وسعت یافته که مخالفت یا موافقت با آن هیچ تاثیری در رفتار عمومی ایجاد نمی‌کند. بنده ضمن تسلیم کامل در مقابل همه مصادیق، در برابر همه اعتقادات موافق و مخالف اعلام می‌کنم که استفاده از دنیای داده‌ها و داده‌ورزی آن‌ها و پیوند داده‌ها به نرم‌افزار و نتیجه گیری از آن‌ها در مدیریت کشور مهمترین اتفاق ممکن است که می‌تواند گره‌های بزرگ امور برنامه ریزی کشور را باز کند. استفاده از این رخداد مهم بشری امروز بزرگترین تمهید مستقیم در برنامه ریزی مشکلات مملکت ماست و بقدری موثر است که حکم داروی شفا بخش دارد.
انقلاب موسوم به ICT انقلابی است که حلال مشکلات برنامه‌ریزی و مدیریت بسیاری از کشورهای جهان اول بوده است. آلمان که یکی از کشورهای موفق در بروکراکسی بوده و کمترین خسارت اقتصادی بوروکراتیک را در نیمه دوم قرن نوزده تا سالهای ۲۰۰۷ داشته بین سالهای ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۴ هزینه‌های بوروکراتیک خود را بعلت استفاده از ابزار ICT بیش از ۳۴ درصد کاهش داده است. کشورهای اسکاندیناوی آماری بیش‌از این رقم را ارائه می‌کنند. کارشناسان این کشور‌ها علاوه بر اینکه معتقدند سرعت رسیدگی به امور بروکراتیک مردم را تا سه برابر افزایش یافته همچنین اعتقاد دارند مصارف مواد مختلف مانند انرژی، حمل و نقل و … را به مقدار انبوهی کاهش داده‌اند. کشور سنگاپور یکی از الگوهای استفاده از انقلاب ICT است. این کشور جز ده کشور اول جهان در ارزیابی مرکز آمار جهانیICT بوده و درآمد و به کار گیری این نوع تکنولوژی را در اکثر موارد به حداکثر ممکن رسانده است.
انقلابی که زائیده بزرگترین توانائی‌های تکنولوژی در جهان امروز است برای بهره‌برداری به سه دسته پتانسیل ضروری نیازمند است. اول تکنولوژی اطلاعات که صرفا به استفاده تکنولوژیک می‌انجامد، دوم بخش نوین اطلاعات که به تاثیرات جهانی شدن و رویکرد مداوم ساخت و بازساخت فکری و توانمندسازی نیروی انسانی، تولید محتوا و اطلاع‌رسانی معطوف است و در نهایت منابع ثروت که عامل سوم و پشتیبان این پدیده است. ضمن اینکه در بخش اول مقاله به این نکته پرداخته‌ام از پرداخت بیشتر به موضوعات مبحث نوین اطلاعات که ممکن است فضای فعالیت در عرصه اطلاعات و بازسازی و تحولات فکری و بازیگری‌های نقادانه حادث شود خودداری می‌کنم. مقصود حقیر استفاده بهینه از بخش تکنولوژی اطلاعات خصوصا تولید محتوا به معنی و مفهوم عمومی، ملی و اخص آن، یعنی جوهر برنامه ریزی در کشور است. محتوایی علمی که باعث شود ما را در امور فرهنگی، اقتصادی و سیاسی تقویت کند و از آن مهمتر محتوایی که زیر بنای ما را برای برنامه ریزی برتر مهیا سازد.
در این مقال به مبحث فرهنگ نمی‌پردازم و از ورود به مباحث سیاسی خودداری می‌کنم تا مطالبم نه تنها با مشکلات روز کشور و مشکلات علوم انسانی خلط نشود بلکه بالعکس نظر شما را به اصل پاک استفاده از ابزار تکنولوژی اطلاعات بعنوان حلال بسیاری از مشکلات توسعه کشور و حتی توسعه‌های کوتاه مدتی که ما سال‌ها است سردرگریبان آن هستیم معطوف دارم.
همانگونه که اشاره شد در جهان اول ویژگی‌های انقلاب دیتا تحولی عظیم حتی در دولت‌های بزرگ، منظم و برنامه ریزی شده ایجاد کرده است. اما ما علاوه بر استعداد کامل کشور به سه مورد ذکر شده در زمینه ثروت انبوه دیتا که در دنیای امروز از طلا و نفت با ارزش‌تر ارزیابی می‌شود اقدامی قابل ملاحظه انجام نداده و سوالات زیادی را بدون پاسخ گذاشته‌ایم.
در واقع علت طولانی شدن روند کارها در نظام اداری چقدر باعث اتلاف سرمایه ملی کشور می‌شود؟ چرا دولت خود بزرگترین عامل هزینه در کشور است؟ بنزین مصرفی کشور چقدر به رفتار بوروکراتیک دولت اختصاص دارد؟ هزینه هر کار اداری در دولت چقدر با تعداد کارمند برابر و هر کار چقدر برآورد می‌شود؟ ایا علت روز افزون پرونده‌های قضایی در قوه قضاییه چیست؟ مشکلات دولت و شهرداری‌ها با گرفتن هزینه‌های رو به افزایش از مردم حل می‌شود؟ ایا اولویت بررسی و مصوبات مجلس در ارتباط با نیازهای کشور است؟ شوراهای شهر به مشکلات شهر و شهروند می‌پردازند؟ دلایل مشکل ترافیک کشور چیست؟ وضعیت نا به سامان اسناد و املاک کشور در بایگانی‌های سخت افزاری و خسارت‌پذیر کشور حفظ می‌شود؟ اخذ مالیات پاک برگردن مردمی است که بعلت گرفتاری‌هایشان مجبورند به ادارات مالیاتی مراجعه می‌کنند و دریافت از مالیات دهندگان اصلی ناپاک است؟ دلایل فشار دولت بر کسب، کار و خدمات چیست؟ علت روزافزون توقف تولید و دلایل آن کدامند؟ آیا آماری از وضعیت زمین‌های کشاورزی که کشت و کار روی آن متوقف شده در دست هست؟ عدم رشد دام و طیور در کشور به چه علت است؟ عدم موفقیت همه دولت‌ها برای نظارت بر بازار چه دلیلی دارد؟ به چه دلیل همیشه بهترین راه حل بیکاری استخدام در دولت و مراکز وابسته به آن است؟ چرا دولت بزرگترین سفارش دهنده کار در کشور است؟ راه گم شده اموزش کجا است. ما باید برای آینده کشور مشوق چه رشته‌های باشیم؟ مدارک تحصیلی تناسبی با کار و تولید در کشور دارند؟ فرهنگ تحصیل برای مدرک مشکلی را حل می‌کند؟ آیا رابطه معکوس تولید و افزایش مقالات علمی منطقی است؟ علت‌عدم فرهنگ کار در کشور چیست؟ چه توجیهی برای فرهنگ تنفر همگانی در جامعه وجود دارد؟ علت‌عدم ثبات مدیریت دولتی و بزرگ شدن روزافزون ان کدامند؟ چرا متخلفین و اختلاس کنندگان اقتصادی روز به روز در حال رشد هستند؟ علت باز نشدن گره‌های این کلاف در هم تنیده و تنیده شدن بیشتر تارو پود آن در هر لحظه چیست؟ ایا درمانی برای این همه درد وجود ندارد؟ چرا اینها و هزاران سئوال دیگر بدون پاسخ در کشور مسیر بهبودی را طی نمی‌کنند؟ واقعا این مشکلات زائیده دشمنان و استکبار جهانی هستند؟
این سوالات و صدها سوال دیگر معضلاتی هستند که امروز فراروی مشکلات کشور می‌باشند. امروز با یک دلیل بدبینانه و یک دلیل خوشبینانه حل این مشکلات بعلت ICT نیاز به یک برنامه ریزی صدساله ندارد و باید در استفاده آن تعجیل شود. دید بدبینانه بعلت بن بست سیاست تخاصم جهانی و دید خوشبینانه امکان عملیاتی کردن این زمینه است. از پرداختن به سیاست بدبینانه که موضوع بحث مقاله حقیر نیست فقط بعنوان دلیل گذر اکتفا می‌کنم و در نگاه خوشبینانه به این نکته می‌پردازم که با وجود رشد سریع انقلاب فناوری اطلاعات و ارتباطات حل بسیاری از این معضلات حتی در وضعیت پیچیده امروز بعلت پتانسیل موجود و استعداد نهفته در کشور مقدور است.
انقلاب ICT یا فناوری اطلاعات در واقع انقلاب داده هاست و در این فرایند اعجاز داده‌ها می‌تواند باز کننده همه کلاف‌های سردرگمی باشد که در بسیاری مواقع سازمان را به خاک سیاه نشانده است. خوشبختانه همانگونه که اشاره رفت نیاز ابتدایی انقلاب داده‌ها در واقع در کشور ما بستگی به سه عامل مهم سخت افزار، متخصص و منابع ثروت دارد.
سخت افزار: با اشاره‌ایی کوتاه در این بخش لازم است ذکر کنم که مسلما مبارزه ملل در زمان انقلاب صنعتی بسیار سخت بود. زیرساخت‌های فراوان برای دسترسی به منابع، ترخیص و دانش ساخت ماشین و ابزار مهمترین عواملی بودند که بسیاری از کشورها حتی با داشتن منابع طبیعی قاصر از ترخیص و تولید و استفاده از آن بودند. راه دشوار ترخیص متریال و دانش ساخت محصولات انقلاب صنعتی نیاز به سرمایه‌های هنگفت داشت و از کمتر کشوری در نیمه دوم قرن هجدهم تا اواخر قرن نوزدهم و حتی اکنون متصور است. حتی خرید محصولات آن رویایی و امکان‌پذیر نبود. امروز چند کشور در تهیه محصولات ماشین و ابزار انقلاب فنآوری اطلاعات با چنین مشکلی مواجه اند؟ شبه قاره هند تا خاور دور خود بزرگترین تولید کنندگان سخت‌افزار و نرم‌افزار انقلاب ICT هستند. حتی بسیاری از این کشورها که هنوز با فقر اجتماعی روبرو هستند برای پیشرفت و توسعه اهداف کشور خود از خصوصیات این انقلاب بیشترین بهره‌برداری را داشته و با شتاب فراوان پیش می‌روند.
کشور ما نیز نه تنها مشکلی در تهیه این سخت‌افزار نداشته بلکه بیشتر از نیاز خود این ابزار را در کشور بلا استفاده بایگانی کرده است.
نیروی انسانی: شاید بهتر بود برای شاخصه دوم انقلاب اطلاعات از نرم‌افزار نام می‌بردم. اما دو دلیل برای استفاده جایگزین دارم. اول وجود جهانی انبوه نرم‌افزار و در دسترس بودن سهل و آسان آن و دوم غنای غیر قابل انکار نیروی انسانی هوشمند در کشور که تولید کننده نرم‌افزار‌های مورد نیاز بومی بعنوان یکی از خصیصه‌های موثر در پیشرفت است. مطلعیم امروز در همه زمینه‌های ICT بسیاری از ملل جهان اول بعنوان مهمترین عامل از نیروی انسانی ایران استفاده می‌کنند لذا این بخش مهمترین داشته کشور است که متاسفانه به آن توجه نمی‌شود.
منابع ثروت: متاسفانه این مورد در تخصص حقیر نیست ولی خوشبختانه بعلت اطلاع همگان نیازی به توضیح اثبات منابع ثروت در کشور از نفت گرفته تا موارد متفاوت دیگر خصوصا بدلیل نیاز بودجه نسبتا کم در این زمینه در مقایسه با هزینه‌های هنگفت موارد دیگر حداقل در گام‌های اولیه وجود ندارد.
در ادامه ممکن است خرده گرفته شود که چرا در چنین امر مهمی به محدودیت‌های اجتماعی فرهنگی و سیاسی و تاثیرات آن توجه نشده است. بطور مسلم در انقلاب اطلاعات و ارتباطات یکی از مهمترین عوامل مهم آزادی و آزادی بیان است. اما ما تا رسیدن به استفاده مطلوب راه زیادی را در پیش داریم. خصوصا که کشور ما در واقع از کشورهایی نیست که دارای خصوصیات جهانی شدن باشد. در این مقاله سعی داشتم با توجه به وضعیت سیاسی و فرهنگی از تجویز داروی قابل استفاده شفابخش این عامل موثر جهانی در حد اندازه توان کشور که مقدار پیشرفت آن قبل از دستاوردهای دیگر بسیار قابل ملاحظه و امکان‌پذیر است یعنی در بخش مدیریت دولتی استفاده کنم. چون اکثر ما امروز همه معضلات مملکت را به تحریم‌های اقتصادی و … اختصاص دهیم ولی باید قبول کنیم که در بسیاری از موارد خصوصا در زمینه‌های‌های اولیه مورد پیوند با این مقاله اینطور نیست. بدون تعصب باید بپذیریم که با مدیریت و بهره گیری از داشته‌های کشور می‌توانیم از وضعیت کنونی خارج شویم. بعنوان مثال رئیس اداره مهندسی ترافیک راهور می‌گوید روزانه بیش از بیست میلیون سفر در تهران انجام می‌پذیرد بدیهی است این ربطی به تحریم‌های اقتصادی ندارد. شرکت اسنپ بعنوان یک شرکت حمل و نقل گران قیمت نسبت به در آمد اجتماعی در روز جابجایی بیش از سه میلیون و یکصد هزار سفر را فقط در بزرگ شهر تهران انجام می‌دهد. علت چیست؟ بیش از نیمی از سفرهای این شرکت با توجه به وسایل نقلیه عمومی در ساعات اداری انجام می‌پذیرد. این مورد چقدر به برنامه ریزی بروکراتیک دولت ارتباط دارد؟ این سفرها بعلاوه آمار سفرهای کل کشور چقدر از مقدار بنزین مصرفی در کشور را بخود اختصاص می‌دهند؟ محاسبه زمان تلف شده، عمر مردم پس از کسر آمار زنان خانه دار، کودکان، سالمندان و بیکاران چقدر است؟ دلایل آن چیست؟ سرمایه‌گذاری ملی کشور فقط در این زمینه بر مواردی مانند سوخت، واردات، بهداشت ملی و روانی چقدر هزینه دربر دارد؟ آیا با پرداخت دقیق دادهای این نوع تحقیق و نتایج آن لازم است هر روز گرانی بنزین تبدیل به یک دلهره اجتماعی و اقتصادی شود؟ آیا با تقلیل سفرهای بروکراتیک چند درصد از بنزین مصرفی ذخیره می‌شود؟ اثر فاجعه آماری این سفرها چه مشکلات بهداشتی روانی و آلودگی را بوجود می‌آورند. طبق تحقیقات انجام شده وقتی برای مجوز یک ساختمان بطور میانگین ۱۸۳ مراجعه و بیش ۶ ماه نیاز است آیا کدام عوامل قانونی مجوز باعث چنین فاجعه آیی می‌شود؟ بر این اساس در چه مدت زمانی می‌تواند اسناد مشخص املاک مردم بصورت قطعی کامپیوترایز شده و از دخالت مستقیم همیشگی عوامل انسانی خارجی شود؟ تا چه زمانی آبدارچی ادارات حلال مشکلات بوراتیک کشور هستند؟ آیا واقعا جمع هزینه‌های این نظارت غیر قابل تحمل از جمع خسارت‌های ملی کمتر است؟ معاون مجلس قوه قضائیه امار ۲۷ میلیون پرونده قضایی با رشد ۷ درصدی و امار سالانه ۹ میلیون پرونده جدید را اعلام نموده‌اند. بر اساس این آمار تقریبا برای هر سه نفر در ایران یک پرونده قضایی وجود دارد. توجه شما را مستقیم به نسبت تعداد قضات کشور جلب می‌نماید. در صورتی که روی میز هر قاضی حداقل سیصد پرونده وجود داشته باشد چه می‌شود؟ قضات تا چه تعداد قابل افزایش هستند و امکان تربیت نیرو همراه با کیفیت رسیدگی به این امر مهم کدامند؟ چقدر از پرونده املاک به علت مشکل اسناد به روز نشده‌اند؟ چقدر قوه قضائیه به ادارات ثبت اسناد و املاک کشور فشار آورده‌اند تا در خصوص قطعی شدن اسناد و کامپیوترایز شدن املاک کشور تلاش کنند؟ این ادارات چه کرده‌اند؟ آیا در برابر میلیون‌ها استعلام قوه قضائیه پاسخ مشخصی از طرف دولت و سازمان‌ها وجود دارد؟ هنوز بسیاری از شناسنامه‌های مردم با این احوال که صدور شناسنامه در تمام دنیا منقرض شده در کشور تعویض نشده و معلوم نیست چه اصراری در این دنیای پر حافظه مجازی به این سند سخت افزاری با توجه به کارت ملی وجود دارد. بسیاری از املاک کشور هنوز بر اساس بنچاق ده‌ها و سده‌های گذشته مورد معامله قرار می‌گیرد. خاطر نشان می‌سازد درصد مهمی از پرونده‌های قضایی امروز متعلق به خانواده‌های درجه اول هستند.
امروز با نظارت تیم‌های مهندسی با تهیه دستگاه ارزان قیمت GPS می‌توان نقطه میکرونی املاک چند صد هکتاری را در کره زمین از هم مجزا کرد؟ تحقیقا اینگونه اقداماتی که توسط این پدیده جدید و ساده تکنولوژیک می‌تواند به راحتی ایجاد شود تکلیف چند میلیون پرونده را برای قوه قضائیه، شهرداری، اداره مالیات و … روشن می‌کند؟ بعنوان عامل پیشگیری از چندین درگیری آینده جلوگیری می‌کند؟ چند جنگ و ستیز قبیله‌ای را خاتمه و از چند قتل و جرم جنایت جلوگیری می‌کند؟ چقدر جلوی فساد اداری گرفته می‌شود؟ مهمتر از همه اینکه چقدر اطلاعات سودمند برای برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری صحیح در همه زمینه‌های اقتصادی سیاسی و اجتماعی در اختیار دولت و نظام قرار می‌گیرد؟ این نوع فعالیت‌ها با کمترین هزینه توسط یک تکنسین ساده با آموزش یک ماهه امکان‌پذیر است. این آمار در شهرداری‌ها حکایتی مشابه و غیر قابل حل دارد. هم اکنون در شهرها قسمتی از وظایف به بخش خصوصی سپرده شده و قسمت دیگر هنوز در محل شهرداری‌ها است. در این وانفسای بوروکراتیک هیچکدام به یکدیگر اعتمادی ندارند. بارها به مدیران مختلف مربوطه تذکر داده‌ام که بدترین مجری جمع آوری اطلاعات خود دستگاههای اجرایی هستند، چون علاوه بر ضعف تخصصی و اجرایی بعلت آشنایی با صاحبان دادها و ذینفعان امکان دخالت آن‌ها در انحراف داده امکان‌پذیر است. تحقیقا اعلام می‌کنم کشورهای توسعه یافته اینگونه موارد را به واسطه شرکتهای مهندسی متخصص و تحت نظارت دولت بدون حضور ذینفعان اجرایی و در فضایی کاملا امن انجام داده‌اند.
نکته قابل توجه اینکه هر کجا در مورد اعجاز دیتا سخن گفته‌ام بطور معمول مورد خطاب دوست و دشمن قرار گرفته که نظام به دلیل منافع خود علاقمند به اینگونه بهره برداری نیست. بنظرم این بدبینانه‌ترین نوع نگرش است. امکان ندارد همه مدیران در مواردی با این اهمیت دور هم جمع شده و مشترکا به چنین نتیجه‌ای رسیده باشند. بنظرم مهمترین دلیل و علت اصلی اینگونه اقدامات‌عدم توجه به طرح‌های زیرساختی مدیران در کشور است. آن‌ها بقدری دچار روزمرگی و اجرا هستند که فرصتی برای فعالیت‌های اساسی و دراز مدت آن‌ها باقی نمی‌ماند. ضمن اینکه عامل فساد در این مورد موثر است، عدم تخصص، تغییر سریع مدیریت‌های کشور نیز از موارد عمده دیگر این مشکلات است.
قبلاً به آمار کشور آلمان در استفاده بهینه انقلاب اطلاعات اشاره کرده‌ام. امروز حتی در کشورهای برنامه‌ریزی شده برای انجام تسهیلات و کسر هزینه‌ها این دادها را دقیقاً مورد توجه قرار داده و با داده‌پردازی آن‌ها از بسیاری از مشکلات خود براحتی گذر می‌کنند تا ذخیره آنان در مراحل بعد باعث هزینه‌های رفاه فنی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی شود. همانطور که اشاره کردم بهترین راه فرارو استفاده پاک از دستاوردهای رو به رشد فناوری اطلاعات است. دستاوردهای این انقلاب آنقدر در بین مردم، کودکان و جوانان همگانی شده‌اند که جای هیچ عذر منفی فرهنگی اجتماعی را برای‌عدم استفاده از آن‌ها در توسعه کشور باقی نمی‌گذارد. امیدوارم حال که چنین امکان نسبتا ساده و کم هزینه نسبت به موضوع مهم حفظ سرمایه‌های سرسام‌آور کشور فراروی ما است در این شرایط اقتصادی و سیاسی و اجتماعی بعنوان موثرترین فعالیت مدیریتی نظام به داده‌های آن توجه شود. به طور مسلم در صورتیکه برای بدست آوردن داده‌ها بعنوان یک فعالیت زیربنایی توجه شود ادامه راه برای برنامه‌ریزی داده‌ها بوجود خواهد آمد تا کارهای اجرایی با سیاست‌های نو آوری هزینه‌های کمتر و موفقیت‌های بیشتر اجتماعی انجام پذیرد.