هویت ملی، یکی از ارکان اصلی شکل‌دهنده فرهنگ، انسجام اجتماعی و تعلق خاطر افراد به سرزمین‌شان است. این هویت از طریق زبان، تاریخ، فرهنگ، آداب و رسوم و مهم‌تر از همه نمادهای ملی مانند پرچم، سرود ملی و نمادهای تاریخی منتقل می‌شود. پرچم، به عنوان یکی از بارزترین نمادهای ملی، نه تنها نشانه کشور بلکه مظهر ارزش‌ها، تاریخ و روح جمعی مردم است.
در بسیاری از کشورها، پرچم نقش پررنگی در زندگی روزمره، آثار هنری، فیلم‌ها و مناسبت‌های ملی دارد. در آمریکا، به عنوان نمونه برجسته‌ای از کشورهایی با هویت ملی قوی، پرچم به شکلی گسترده در همه لایه‌های جامعه حضور دارد. خانواده‌ها پرچم را در خانه‌هایشان دارند، مدارس مراسم مخصوص احترام به پرچم دارند و رسانه‌ها بارها و بارها از آن استفاده می‌کنند. حتی فرقه‌ها و گروه‌های مختلف قومی و دینی، در عین تفاوت‌ها، احترام ویژه‌ای به پرچم ملی دارند و آن را به عنوان بخشی از هویت مشترک می‌پذیرند.
در ژاپن نیز پرچم «هی‌نو مارو» نمادی از وحدت، تاریخ و فرهنگ است که نه تنها در مراسم رسمی بلکه در مدارس و مناسبت‌های مختلف اجتماعی به چشم می‌خورد. این نماد به عنوان پلی میان نسل‌ها عمل می‌کند و حس تعلق به یک ملت بزرگ را تقویت می‌کند.
در کشورهای اروپایی مثل آلمان و فرانسه، پرچم ملی همواره در رویدادهای ورزشی، فرهنگی و سیاسی به نمایش گذاشته می‌شود. در این کشورها، پرچم نه تنها نشانه هویت بلکه بیانگر ارزش‌هایی همچون دموکراسی، آزادی و همبستگی اجتماعی است. به عنوان مثال، در مسابقات فوتبال، تماشاگران پرچم کشورشان را با افتخار به دست می‌گیرند و این نشانگر حس تعلق ملی قوی آنهاست.
در کشورهایی با هویت چندقومی و چندفرهنگی مانند کانادا، پرچم ملی نمادی است که همه اقوام مختلف آن را به عنوان نماینده وحدت و همزیستی مسالمت‌آمیز می‌پذیرند. این کشور نمونه‌ای است از اینکه چگونه پرچم می‌تواند به عاملی برای ایجاد اتحاد در میان تنوع فرهنگی بدل شود.
اما در ایران، اگرچه پرچم ملی دارای نمادها و رنگ‌های تاریخی و معنادار است، حضور آن در زندگی روزمره و مخصوصاً در فیلم‌ها و رسانه‌ها کمتر به چشم می‌خورد. در بسیاری از آثار هنری، پرچم یا کم‌رنگ نشان داده می‌شود یا جایگاه واقعی‌اش حفظ نمی‌شود. این مسأله می‌تواند ناشی از حساسیت‌های سیاسی، تاریخی و فرهنگی باشد. همچنین، ضعف در فرهنگ‌سازی درباره اهمیت نمادهای ملی موجب شده که پرچم به عنوان نمادی زنده و پویا در زندگی مردم حضور نداشته باشد.
این موضوع جای تأمل دارد، زیرا پرچم صرفاً یک پارچه نیست، بلکه نماد تاریخ، فرهنگ، ارزش‌ها و وحدت ملی است. وقتی این نماد در فیلم‌ها، مدارس، خانواده‌ها و مناسبت‌های عمومی به درستی به کار گرفته شود، حس تعلق و مسئولیت‌پذیری نسبت به کشور را در مردم تقویت می‌کند.
از سوی دیگر، آموزش و فرهنگ‌سازی در تقویت هویت ملی نقش بسیار مهمی دارند. کشورهایی که از سنین پایین احترام به نمادهای ملی را به کودکان آموزش می‌دهند، حس تعلق و افتخار ملی را در نسل‌های جدید نهادینه می‌کنند. در ایران نیز باید تلاش شود که نمادهایی مثل پرچم، بیش از پیش در فضای آموزشی و خانوادگی جایگاه پیدا کنند.
در نهایت، پرچم به عنوان یک نماد ملی، پلی است میان گذشته و آینده، فرد و جامعه، و فرهنگ‌های مختلف داخل یک کشور. کشورهای موفق در حفظ هویت ملی، همواره به نمادهای خود احترام گذاشته و آن‌ها را به شکلی مؤثر در زندگی اجتماعی و فرهنگی به کار گرفته‌اند. ایران نیز با الگوبرداری از این تجارب می‌تواند نمادهای ملی را زنده‌تر و پررنگ‌تر کند و به این ترتیب پیوندهای ملی، فرهنگی و اجتماعی خود را مستحکم‌تر سازد.
* کارشناس ارشد ایران‌شناسی
