اشرف غنی رئیس جمهوری سابق افغانستان در یک موقعیت بسیار حساس از تاریخ معاصر افغانستان دست به اقدامی زد که با انتقادات بسیار جدی رو به‌رو شد و حتی برخی او را متهم به خیانت می‌کنند. غنی روز ۱۵ اوت ۲۰۲۱ با رسیدن طالبان به دروازه‌های کابل، کشور را به مقصدی اعلام نشده زمانی ترک کرد که طالبان با خروج کامل نیروهای خارجی در چند هفته، تقریبا تمام افغانستان را تسخیر کرده بودند. با خروج او بحث‌های مختلفی در میان مقامات داخلی و بین‌المللی در مورد خیانت او مطرح شد.
غنی، بیش از دو دهه از زندگی خود را در آمریکا، ابتدا به‌عنوان دانشجوی مردم‌شناسی، استاد و کارمند بانک جهانی گذراند. او سال ۲۰۰۱ به افغانستان بازگشت و به‌عنوان وزیر مالیه مشغول به‌کار شد. او در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۱۴ پیروز و در سال ۲۰۱۹ مجددا انتخاب شد. هر دو انتخابات با تقلب گسترده همراه بود. او مخالف حضور مجدد رهبران پیشین مجاهدین در عرصه سیاست افغانستان بود و در دو دوره ریاست خود، تمام رهبران سیاسی غیر پشتون را به چالش کشید.
مقامات دولت افغانستان و مذاکره کنندگان طالبان در آغاز پاییز ۲۰۲۰ در دوحه قطر با یکدیگر ملاقات و اصول و رویه‌هایی را برای هدایت مذاکرات صلح ایجاد کردند؛ اما این گفت‌وگوها پس از ماه‌ها انقطاع بوروکراتیک و تشدید خشونت‌ها در افغانستان متوقف شد. یکی از نقاط اختلاف، درخواست طالبان برای کناره‌گیری غنی از ریاست‌جمهوری بود تا راه برای حکومت جدید باز شود. غنی امتناع می‌کرد و اصرار داشت که او رهبر مشروع کشور است.
به‌گفته غنی، توافق‌نامه‌ای وجود داشت که او در ۱۵ آگوست با آن موافقت کرده بود مبنی بر اینکه طالبان به کابل وارد نشوند. به‌گفته خلیل‌زاد، در ۱۴ آگوست، غنی موافقت خود را با طرح مشارکت در انتقال منظم قدرت در یک مجلس قانونی موسوم به لویه جرگه، که قرار بود در ۳۰ آگوست برگزار شود، اعلام کرد. خلیل‌زاد که غنی و رهبران نیروهای امنیتی افغانستان را مسئول «شکست» دولت افغانستان و فروپاشی نیروهای آن می‌داند معتقد است: «پس از موافقت، در کمال تعجب همگان، او و چند نفر دیگر کشور را ترک کردند.»
طالبان ساعاتی پس از فرار غنی و سقوط نیروهای امنیتی، کابل را به‌طور کامل تحت کنترل درآوردند. یک روز پس از فرار غنی از افغانستان، سفارت روسیه در کابل اعلام کرد غنی با چهار خودرو و هلیکوپترهای مملو از پول نقد از افغانستان فرار کرده و خبرگزاری ریانووستی به نقل از سفارت روسیه نوشت پول‌ها چنان زیاد بودند که بعضی از آنان به‌خاطر گنجایش نداشتن خودروها و بالگردها جا ماندند.
غنی اتهام سرقت میلیون‌ها دلار پول هنگام فرار از کشور را چنین رد می‌کند: «می‌خواهم قطعا تاکید کنم که هیچ پولی را از کشور خارج نکرده‌ام. هلیکوپترها و اولین مقصد ما در دسترس همه بود تا بررسی کنند. به‌محض اینکه این ادعاها مطرح شد، پیشنهاد کردم که تحقیقاتی در این باره توسط سازمان ملل یا یک نهاد بازرسی کننده دیگر انجام شود. این اتهام‌هایی است که مشخصا اول از طرف روسیه مطرح و منتشر شد».
سه روز بعد از فرار، غنی در امارات ظاهر شد و در اولین واکنش‌ها مدعی شد که طرح اولیه این بود که کابل را به مقصد «خوست» ولایتی در جنوب شرقی افغانستان که شبه‌نظامیان تحت حمایت سی‌آی‌ای موسوم به «نیروهای حفاظت خوست» در آنجا مستقر هستند، ترک کند، اما این طرح تغییر کرد؛ زیرا خوست به‌دست طالبان افتاده بود. غنی مدعی است زندگی من نابود شده، ارزش‌های من پایمال شده و خودم به قربانی دیگران تبدیل شده‌ام».
غنی از آمریکا برای مذاکره مستقیم با طالبان بدون دخالت دولت افغانستان انتقاد می‌کند و اعتقاد دارد آزادی هزاران زندانی طالبان – بخشی از توافق- شورشیان طالبان را جسورتر کرد و در نهایت همین امر باعث شد که دولت او سرنگون شود. آمریکا و دیگر همکاران غربی ما این انتخاب را داشتند که یا شیوه جنگیدن‌شان با ترور را تغییر دهند یا کلا کنارش بگذارند و خارج شوند».
اشرف غنی هر از چندی در گفتگوهای اختصاصی ضمن دفاع از سیاست‌هایش تلاش دارد خود را مقصر اصلی نشان ندهد. او مفصل‌ترین دفاعیه از اقدامات خود را از زمان فروپاشی دولت در ماه آگوست ارائه کرده و گفته بود خروج ناگهانی او «سخت‌ترین» تصمیمی بود که گرفته است. حتی در ساعاتی قبل از سوار شدن به هلیکوپتر و خروج از کشور نمی‌دانست که این آخرین روز زندگی‌اش در وطن خواهد بود.
به‌گفته میرحیدر افضلی، یک نماینده پیشین افغانستان «غنی در حالیکه رئیس جمهور یک کشور فقیر بود، اما مصارف جانبی یکی‌از سفرهای خارجی او از پول ملت، ۳۵۰ هزار دلار آمریکایی معادل ۳۰ میلیون افغانی شده بود. بدون شک غنی یکی از فاسدترین و عوام فریب‌ترین رهبران دنیا است».
در پروژه گزارش‌دهی فساد و جرایم سازمان‌یافته (OCCRP) اعلام شد رئیس جمهوری فراری افغانستان به «فهرست نهایی فاسدترین فرد سال» راه یافته است. او بعد از اینکه به‌عنوان فاسدترین رهبر جهان انتخاب شد به دفاع از خودش پرداخته و مدعی شد که خروجش از کابل در حالی صورت گرفته که چاره‌ای جز آن نداشته است. برخی از مقامات افغان روایت‌هایی داشتند که نشان از آن داشت که اشرف غنی آمادگی خروج از کابل را داشته است. او در مدت خروج از کابل، بارها از مردم افغانستان عذرخواهی کرد که البته با استقبال افغآن‌ها مواجه نشد؛ زیرا آن‌ها از فرار ناگهانی او خشمگین بوده و او را به خیانت به ملت و کشور متهم می‌کنند.
اشرف غنی ۱۵ اوت ۲۰۲۱ از افغانستان گریخت و این اقدام او باعث شد که در خلاء سیاسی موجود و سردرگمی نیروهای نظامی، طالبان پایتخت را تصرف کنند. طی ۲ سالی که از سقوط دولت اشرف غنی می‌گذرد بسیاری از مقامات دولت وی در مصاحبه با رسانه‌ها از فساد گسترده اقتصادی در دولت سابق افغانستان خبر دادند. به‌گفته «شاه حسین مرتضوی» مشاور سابق اشرف غنی هزینه‌های امنیتی شماری از رهبران (سابق فراری) به ۴ میلیارد افغانی در سال می‌رسید در حالی که شما می‌توانید با ۴ میلیارد افغانی چند مدرسه و کتابخانه بسازید و می‌توانید کار ایجاد کنید. غنی اینک در امارت به سر می‌برد، در مناسبت‌های مختلف بیانیه صادر می‌کند و ضمن حمله به طالبان از سیاست‌های دوران خود دفاع می‌کند.
اشرف غنی مدعی است «مردم باید در مورد نوع و ماهیت نظام و قانون اساسی تصمیم بگیرند و این تنها راه رسیدن به مشروعیت است. هرچند طالبان عامل اصلی خشونت در ۲۰ سال گذشته بودند، تا حدودی ثبات در قدرت را به ارمغان آورده‌اند، اما نتوانستند خشونت را متوقف کنند. طالبان صلح دائمی و عادلانه را نپذیرفتند و به‌همین دلیل، در تقابل با شهروندان افغان و جهان قرار دارند و این رویکرد باعث از دست رفتن فرصت‌ها در کشور می‌شود.»
