حواشی وزیران کابینه دولت رییسی تمامی ندارد. رستم قاسمی که یکی از پرحاشیه‌ترین وزیران دولت سیزدهم است، پس از ناکامی در ساخت یک میلیون واحد مسکونی در سال تبدیل به مهره ناکارآمد دولت شد. حال با گذشت بیش از یک سال از این ادعاها چند روز پیش تصاویر او کنار همسرش با نوع پوشش خاص در مالزی در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود. انتشار این تصاویر واکنش‌های گسترده‌ای را در پی داشت. «علی جعفری» مشاور و رییس دفتر رستم قاسمی، وزیر راه‌و‌شهرسازی نیز به تصاویر قاسمی در فضای مجازی واکنش نشان داد. جعفری در صفحه توئیتر خود نوشت: «صرف‌نظر از اصالت عکس‌ها، انتشار عکس‌های خصوصی یک زن و شوهر با کدام مکتب اخلاقی سازگار است؟ برای اغراض سیاسی، شرافت و انسانیت را لجن‌مال نکنیم.» برخی نیز این عکس را متعلق به سال ۲۰۱۱ میلادی دانستند. اما با توجه به فضای سیاسی پرحاشیه کشور دو نکته در این قضیه حائزاهمیت است؛ یکی شهوت بی‌پایان مچ‌گیری رقیبان سیاسی از هم و دیگری رفتار دوگانه‌ای که سبب می‌شود این عکس و یا عکس‌هایی شبیه به این نزد افکار عمومی حائز توجه شود. برخی منتقدان دلیل این شهوت مچ‌گیری در جامعه را بازتاب و در عین حال پیامد فرهنگ رفتاری می‌دانند که در چهار دهه گذشته به تقریب در صحنه رقابت‌های جناحی به ویژه جریان قدرتمند در قبال رقیبان خود به‌گونه‌ای ناشایست نهادینه کرده‌اند. در خصوص نکته دوم نیز برخی جامعه‌شناسان با این جمله: «واعظان کاین جلوه در محراب و منبر می‌کنند، چون به خلوت می‌روند آن کارِ دیگر می‌کنند. وضعیت اخلاقی جامعه را به‌گونه‌ای هشدارآمیز تفسیر و تحلیل می‌کنند
از طرفی سکوت دولت درخصوص این موضوع ابهاماتی را به وجود آورده است. برخی بر این عقیده‌اند که با توجه به ادعاهای بدون پشتوانه عملی وزیر راه‌و‌شهرسازی درخصوص وظایف خود مانند ساخت مسکن و بازداشت اخیر «قاسم مکارم‌شیرازی» بازرس ویژه وزارت راه‌و‌شهرسازی که به اتهام دریافت رشوه، فساد مالی و سوءاستفاده از مقام دولتی بازداشت شد، ترجیح این است که درحال حاضر سیاست بنشین و ببین را در این باره دنبال کند. دولت ترجیح داد در قبال موضوع گذشته که رستم قاسمی به فاصله کوتاهی پس از بازداشت مشاور عالی خود، به دلیل آسیب ستون فقرات در بیمارستان بستری و از اظهارنظر در این باره خودداری کر، سکوت کند. شاید هم به گفته رستم قاسمی، افرادی از نظر سیاسی با او زاویه دارند! اگر این فرضیه درست باشد، انتشار تصاویر شخصی او از همین زاویه سیاسی نشات گرفته است. پشت پرده افشای دوگانه رفتاری این عضو کابینه هر چه که باشد، نشان از بروز اختلاف‌هایی دارد که به شکل زیر پوستی ادامه داشته و هرازگاه، نمود پیدا می‌کند.
- خودکرده را تدبیر نیست
«آذر منصوری» دبیرکل حزب اتحاد ملت با انتقاد از رفتار دوگانه مسوولان درخصوص دلایل تخریب چهره برخی مسوولان و سابقه چنین رفتاری در سپهر سیاسی- فرهنگی کشور به «جهان‌صنعت» گفت: به نظرم در کنار انتقادهایی که به تصاویر شخصی وزیر راه مطرح است، نوع رفتاری که با پرداختن به زندگی خصوصی افراد به منظور تخریب آنها صورت می‌گیرد نیز حائزاهمیت است. البته طبیعتا این شهوت بی‌آبرو کردن افراد از رفتار برخی صاحبان قدرت نشات می‌گیرد. وقتی در تمام سال‌های گذشته، مسوولان در مواجهه با مخالفانشان از همین ترفند استفاده کرده‌اند، ممکن است برخی شهروندان نیز با تقلید از این رفتار، کاری کنند که امروز شاهد آن هستیم. جامعه همیشه به حکومت نگاه می‌کند، تا ببیند چگونه با شهروندان و منتقدان برخورد و از چه ادبیاتی استفاده می‌کند. وقتی صاحب منصبان عرصه قدرت در برابر مخالفان دست به هر رفتاری بزنند، قاعدتا شهروندان نیز با همان شیوه جایگاه مسوولان را تضعیف می‌کنند. این روزها همین امر منجر به انتقادهای جدی به وزیر دولت آقای رییسی شده است. انتشار تصاویر خصوصی افراد در جامعه‌ای که ادعای اسلامی بودن دارد، به دور از اخلاق است. البته همان‌گونه که گفتم ریشه اخلاقی چنین رفتاری را باید در جایی جست‌وجو کرد که فرهنگ عمومی را نظارت می‌کند. مخلص کلام اینکه خودکرده را تدبیر نیست.
این فعال سیاسی افزود: انتشار تصاویر خصوصی مسوولان یا برخی شخصیت‌ها در فضای مجازی اولین بار نیست اتفاق می‌افتد. چه بسا چند سال پیش تصاویر مرحومه «آزاده نامداری» نیز در همین فضا منتشر و منجر به تخریب شخصیت او شد. بنابراین اینگونه موارد در جامعه زیاد رخ داده است. به هر حال تکرار اینگونه اتفاقات نشانگر این است که جامعه ایرانی از معیارهای اخلاقی فاصله گرفته است. گر چه بخش عمده آن متاثر از رفتار حاکمیت با منتقدان و مخالفانش است.
دبیرکل حزب اتحاد ملت با تاکید بر سقوط اخلاق در جامعه اظهار کرد: قاعدتا ادامه اینگونه مچ‌گیری‌ها روز‌به‌روز بر تنش‌ها، تقابل‌ها و شکاف‌ها می‌افزاید. بنابراین باید هشدار داد که تداوم این رویه منجر به سقوط اخلاق در جامعه می‌شود.
منصوری با اشاره به رفتار دوگانه برخی مسوولان و عدم رعایت حجاب دختران و زنان آنها در بیرون از مرزهای کشور بیان کرد: تعارض در مواجهه با سبک زندگی جامعه و مسائل زنان به خصوص پوشش آنها زمانی برجسته می‌شود که متولیان حاکمیت، سبک زندگی خاصی را در جامعه تبلیغ می‌کنند و برای اجرای آن دست به برخوردهای قهری می‌زنند که نمونه بارز آن مرگ مهسا امینی بود. از قضا تبعات آن همچنان در کشور ادامه دارد. اما برخی مسوولان به نوعی چون به خلوت می‌روند کار دیگر می‌کنند. این رفتار نقض فرموده امام على (ع) است: «آنچه بر خود مى‌پسندى براى مردم نیز بپسند و آنچه براى خود نمی‌پسندى براى آنها نیز نپسند!» بنابراین این تعارض یکی از دلایل شکل‌گیری شکاف بی‌‌اعتمادی بین حاکمیت و ملت است. همچنین تمام این موارد در کنار تبعیض‌هایی که به خصوص زنان ایران از آن رنج می‌برند، سرمایه اجتماعی را از بین برده است.
- دخالت نکنید تا دخالت نکنند
دکتر «سیامک زندرضوی» جامعه‌شناس و استاد دانشگاه نیز با اشاره به انتشار تصاویر خصوصی وزیر راه و دلایل مچ‌گیری شهروندان از حاکمیت به «جهان‌صنعت» گفت: خیلی خوب است که همه شهروندان بتوانند به کشورهای دیگر بروند و بر تجربه‌های خود برحسب علاقه‌های‌شان بیفزایند. در جامعه‌ای که آزادی بیان و قلم بدون تبصره و قید و شرط است، حق تشکل و اعتراض برای همگان وجود دارد. برپایه دانش بشری می‌دانیم تنها در چنین شرایطی و همراه با این آزادی‌ها است که کرامت «انسان» حفظ می‌شود. در چنین شرایطی افراد عموما به خودشان اجازه ورود به حریم خصوصی یکدیگر را نمی‌دهند، اما در جوامعی که حکومت‌ها با شیوه‌های مختلف فضای خصوصی افراد و فضای عمومی جامعه را در تملک می‌گیرند، شهروندان هر روزنه‌ای را برای مچ‌گیری و نشان دادن دورویی مقام‌ها مجاز می‌دانند. بنابراین وقتی آزادی‌ها تضمین شده نباشد و تفکیک عملی سه فضای خصوصی، عمومی و حکومتی امکان‌پذیر نباشد، افرادی در جامعه به دنبال مچ‌گیری و نشان دادن دوگانگی‌ها هستند. شوربختانه دیگران هم از آن استقبال می‌کنند. از منظر دانش جامعه‌شناسی سه فضا وجود دارد؛ یکی فضای خصوصی است که افراد در آن به دنیا می‌آیند، بزرگ می‌شوند و تشکیل خانواده می‌دهند. دیگری فضای عمومی است که افراد به انتخاب خودشان به آن وارد می‌شوند، گروه‌های دوستی، صنفی، حرفه‌ای و سیاسی شان را تشکیل می‌دهند و هر زمان که خواستند آن گروه‌ها را ترک می‌کنند. کارکرد اصلی فضای حکومتی در واقع تضمین‌کننده آزادی‌های پیش‌گفته و ضامن رفاه شهروندان است که معمولا با خدمات اجتماعی، به‌ویژه بیمه بیکاری مکفی انجام می‌شود تا دو فضای خصوصی و عمومی کارکردهای اصلی خود را به روانی انجام دهند. فضای حکومتی باید امنیت را در جامعه به گونه‌ای برقرار کند که با تضمین آزادی‌های اساسی، کسی به فضا و حریم شخصی افراد تعرض نکند.
استاد دانشگاه افزود: بنابراین وقتی حاکمیت از فضای خصوصی افراد و فضای عمومی جامعه به خوبی حفاظت نکند، حتی به شکل برنامه‌ریزی‌شده، بین فضاهای پیش گفته با تعلیق حقوق شهروندان، تداخل هم ایجاد می‌کند. در این هنگام است که شهروندان برای مچ‌گیری از مسوولان دست به کار می‌شوند. وقتی بخش‌هایی از حاکمیت در زندگی خصوصی شهروندان ورود می‌کنند محله‌ها، خانه‌ها و آرامش کودکان و سالمندان را به اشکال گوناگون مورد تعرض قرار می‌دهند، شهروندان نیز از دوگانگی‌ها مچ‌گیری می‌کنند. امروزه خواست‌های صریح جامعه روی میز حاکمیت است. جامعه به دنبال آزادی بیان و قلم بدون تبصره و قید و شرط است که قاضی نتواند «کلمات» را مصداق عمل مجرمانه تلقی کند که پیامد این جرم‌انگاری استمرار وضع موجود است.
زندرضوی در ادامه افزود: چالشی که این روزها به وجود آمده دارای ۳ بخش است: بخش اول، حاصل طرز تلقی مقام‌هایی است که ایران را رها شده و بدون آینده فرض می‌کنند و آینده خود و فرزندان‌شان را در خارج از کشور جست‌وجو می‌کنند. بخش دوم، حاصل شرایطی است که دولت و بازار به گونه‌ای عمل می‌کنند که بیکاری گسترده و تورم بالای ۴۰ درصد را رقم زده و بر تداوم همین وضعیت اصرار دارند. بخش سوم، رویارویی شهروندان با حاکمان است که با اتکا به قدرت جمعی‌شان خواهان پاسخگویی حاکمیت می‌شوند.
این جامعه‌شناس با اشاره به رفتار دوگانه برخی مسوولان اظهار کرد: به نظرم در ابتدای امر باید از دید مسوولان، دنیا را نگاه کنیم. رستم قاسمی، وزیر راه‌و‌شهرسازی اولین فردی نیست که عکس‌های خصوصی‌اش در فضای مجازی منتشر شده است. پیش‌تر عکس‌های خصوصی سردار طلایی در یک باشگاه بدنسازی در کنار زنان بی‌حجاب دست‌به‌دست شده بود. برخلاف انتظار، مسوولان به خوبی از دوگانگی به وجود آمده آگاهی دارند. چه بسا انتخاب آنان زندگی در کشورهای دیگر باشد؛ زیرا به نظرم در ذهن مسوولانی که خرید خانواده خود را از کشورهای خارجی انجام می‌دهند، فرزندان‌شان را در آنجا به دنیا می‌آورند، یا دست‌کم با دوست یا همسرشان بدون رعایت موازین مورد توجه خودشان در خیابان‌های خارج گذر می‌کنند، چنین تصور دارند که در آینده، ایران جای زیستن آنان نیست. احتمالا در حال حاضر بخشی از مسوولان زندگی خود و خانواده‌شان را در جای دیگری تعریف کرده‌اند. در حالی که در گذشته نزدیک، وقت‌گذرانی در خارج از کشور برای مسوولان تنها برای بیماری و درمان‌های سخت، معمول بود.
استاد جامعه‌شناس ادامه داد: این روزها در حکومت جمهوری اسلامی افرادی در کنار نظام هستند اما بخش مهمی از وجودشان در جای دیگری زیست می‌کند. از قضا برخی اوقات اطلاعات همین افراد در شبکه‌های فضای مجازی منتشر می‌شود. اما سوال اصلی این است که این افراد چرا برای خودشان بی‌حجاب و باحجاب ندارد؟! چرا قوانین شرعی را در دیگر کشورها رعایت نمی‌کنند، اما انتظار دارند ۸۵ میلیون ایرانی آنها را رعایت کنند و اگر نکردند مجازات شوند؟! به نظرم پاسخ این سوال این نیست که آنها به این موضوع اعتقاد دارند یا ندارند، بلکه با کنترل کردن زنان و در فشار قرار دادن آنان با قواعد تحمیلی می‌خواهند نوعی کنترل بر کل جامعه اعمال کرده و کل جامعه را به عقب برانند. این شائبه ممکن است پیش آید که برخی شاید می‌خواهند در پناه این کنترل‌های آشکار و پنهان به اختلاس‌ها و فسادهای مالی خود مشغول باشند. نمونه بسیار بارز این رانت‌خواری و فسادهای عریان، گزارش فولاد مبارکه است. همین افراد «دوگانه زیست» در رده‌های مختلف با ایجاد شرکت‌های تو‌در‌توی خصولتی و ایجاد شبکه با سوءاستفاده از ارز دولتی، تفاوت قیمت‌ها، ایجاد انحصار و… منافع هنگفتی را به جیب می‌زدند. بخشی از این منافع صرف زندگی‌هایی می‌شود که گاه و بی‌‌گاه تصاویر آن در فضای مجازی منتشر می‌شود.
