سنگ زنی، نوعی از مراسم عزاداری در ماه محرم است که در استان سمنان و بعضی مناطق دیگر ایران از جمله لاهیجان، آران کاشان، ابیانه، سبزوار با عناوینی چون سنگ زنی، کرب زنی، کارب زنی، سنج زنی، جغجغه زنی و… نیز رواج دارد. در استان سمنان این مراسم در سمنان (روستای علا)، گرمسار (روستای کهن آباد) و دامغان (روستای صالح آبادو) در غروب روز تاسوعا برگزار می‌شود.
سنگ زنان دسته‌ای از دسته‌های عزادارند که با در دست گرفتن دو قطعه چوب که به شکل خاصی خّراطی شده، روبروی هم در دو صف یا بیشتر قرار می‌گیرند. بعد از آن عزاداری با خواندن ورد تک خوان و با ریتم مخصوص آغاز می‌شود. چند نفری هم در کنار تک خوان او را همراهی می‌کنند و نوحه‌ای را که او می‌خواند، تکرار می‌کنند.
این مراسم چند مرحله دارد که هر کدام ریتم خواندن خاص خود را دارد. به هم زدن تکه چوب‌ها نیز در هر مرحله ریتم خاصی دارد. در شروع مراسم افراد سنگ زن چوب‌ها را با توجه به نوحه تک خوان به صورت یک ضرب به هم می‌زنند. پس از چند لحظه ریتم خواندن ورد تغییر و متناسب با آن سنگ زن‌ها چوب‌ها را سه ضرب به صورت یک ضرب در پایین و یک ضرب در بالا و یک ضرب در پشت سر، به هم می‌زنند. پس از چند لحظه تک خوان نوحه خود را تغییر می‌دهد و سنگ زن‌ها چوب‌ها را سه ضرب (دو ضرب پایین و ضرب سوم در بالا) به هم می‌زنند. در این سه مرحله عزاداران سنگ زن در جای خود ثابت بودند. در مرحله بعد که ورد تک خوان تغییر می‌کند، جمعیت به حرکت در می‌آید. به این ترتیب که در حین سنگ زدن، حرکت آرام نیز صورت می پذیرد و سنگ زدن در حال حرکت ادامه می‌یابد. به صورتی که یک ضرب آن در جهت جلو و بالا و یک ضرب آن در حال برگشت به سمت مخالف و در جهت پایین و ضرب آخر نیز در سوی مخالف ضرب اول و در جهت بالا انجام می‌شود. سرعت حرکت به سمت جلو و مخالف و همچنین سنگ زدن در این مرحله متناسب با ریتم ورد به طور مدام تغییر می‌کند. سبک نوحه خوانی و زدن سنگ بسیار مشکل‌تر از سینه زنی و زنجیر زنی می‌باشد و هماهنگی دقیق‌تری را می‌طلبد.
سنگ زنی به روش درست مستلزم آموزش می‌باشد. هماهنگی و موزون بودن حرکت دست و پا، همراهی با نوحه خوان و جوابگویی به وی لازمه اجرای درست مراسم می‌باشد. بنا به روایت پیران این مناطق، در گذشته اجرا کنندگان این مراسم طبق نظر مجری اصلی این مراسم انتخاب می‌شدند و کسانی که در حین اجرای مراسم از خود ضعف نشان می‌دادند از صف اخراج می‌شدند.
نوحه خوان در این دسته علاوه بر نوحه خوانی، هدایت دسته را نیز برعهده دارد. همراهان وی ضمن دم گیری غیرموسیقایی نوحه، حرکاتی منظم با ریتم آهنگ انجام می‌دهند. هر مصرع شعر یا نوحه در چهار ضرب (دو میزان دو ضربی) ادا می‌شود. جمعیت عزادار در سه ضرب آن به ازای هر ضرب یک بار سنگ‌ها یا چوب‌های همراه خویش را بر هم می‌کوبند و در ضرب آخر، عمل کوبش انجام نمی‌گیرد. غیرموسیقایی نوحه، حرکاتی منظم با ریتم آهنگ انجام می‌دهند.
این ریتم و آهنگ حاصل از رفتار و گفتار عزاداران در مقایسه با سایر اشکال عزاداری، کیفیتی ویژه دارد. زیرا در این دسته خبری از طبل و شیپور وسنج و زنجیر نیست، بلکه صدای گرم نوحه خوان با همراهی غیرموسیقایی جمعیت و همچنین صدای برخورد سنگ‌ها و چوب‌هاست.
- شیوه اجرای سنگ زنی
سنگ زنان بر روی دو پا ایستاده و با شروع نوحه خوانی با یک پرش ناگهانی و تند، سنگینی بدن را بر روی پای راست قرار می‌دهند. درحالی که پای چپ به صورت خمیده بالا نگه داشته شده است. همزمان با پرش، دست راست همراه با پای راست بر روی ران قرار می‌گیرد. دست چپ از بالا به سمت پایین و بر روی سنگ دست راست زده می‌شود. سپس همین عمل بر روی پای چپ انجام می‌گیرد. لازم به ذکر است که در سنگ زنی تمام مراحل به صورت ایستاده و درجا انجام می‌گیرد. بر خلاف جوش زنی که جوش زنان در حین جوش زنی با نظمی خاص بر گرد نیم ستون می‌چرخند.
در حرکت آخر، دو دست کاملا کشیده بالای سر رفته و در حالی که پای چپ به صورت خمیده بالا نگه داشته شده است، دو سنگ به هم زده می‌شوند. سپس پای چپ بر روی زمین قرار می‌گیرد و ضربات مجددا آغاز می‌شود.
سنگ زنی، همیشه در حال تغییر و تحول بوده و این تغییرات بیشتر شامل شعر و آهنگ آن بوده است. با این حال طرز حرکات و زمان اجرای این آیین همچنان به سبک و سیاق گذشته باقی مانده است. در مراسم سنگ زنی در گذشته معمولاً از دو قطعه سنگ استفاده می‌شد، که احتمالا به خاطر صدماتی که سنگ بر اثر استفاده یا حتی پرش تکه‌های آن ایجاد می‌شده، به تدریج جای خود را به چوب داده است.
