همین چند وقت پیش خبر رسید که طالبان محموله صادراتی بنزین ایران را پس فرستاده است؛ اما حالا خبر می‌رسد حاکمان جدید افغانستان مانع صادرات پلاستیک ایران به این کشور نیز شده‌اند و علاوه بر آن چند باری به صرافی‌های ایران در بازار شهزاده کابل حمله کرده‌اند و فعالان تجاری می‌گویند تقریبا صدور حواله‌جات ارزی برای تجار ایرانی در افغانستان متوقف شده است. به‌جز این، خبرهایی از بستن آب‌های مرزی ایران از سوی طالبان به گوش می‌رسد و صادرکنندگان ایرانی می‌گویند برخلاف گذشته دیگر نمی‌توانند از بازار افغانستان برای دورزدن تحریم‌ها استفاده کنند.
هنوز چند هفته هم از ماجرای بازگرداندن بنزین صادراتی ایران توسط طالبان نگذشته که خبر می‌رسد این بار جلوی واردات مواد پلاستیکی از ایران گرفته شده و گویا طالبان برای فرایندهای تجاری ایران با افغانستان مشکل ایجاد کرده است.
خبر را علیرضا رجایی، سرکنسول سابق ایران در افغانستان و رئیس پیشین ستاد این کشور به «شرق» می‌دهد. او می‌گوید: «طالبان جلوی واردات پلاستیک از ایران را گرفته و امکان دسترسی به میلیون‌ها یورو را نیز بسته و اینها فقط بخش کوچکی از مشکلاتی است که طالبان برای تجارت ایران درست کرده است. آیا مسئولان امور افغانستان به فکر اصلاح این رویه هستند تا دیر نشده است؟».
رجایی ادامه می‌دهد: «برای تجارت با افغانستان، ما از سمت طالبان هر روز با پدیده جدیدی مواجه هستیم». به گفته او، طالبان یک روز اجازه واردات به کشورش را می‌دهد، روز دیگر به‌طور نابهنگام اجازه نمی‌دهد؛ بنابراین تجار را در فضایی قرار داده‌اند که نتوانند محکم بگویند صادرات به افغانستان انجام می‌شود یا نمی‌شود.
- توقف معاملات ارزی ایران و افغانستان
او همچنین عنوان می‌کند معضل دیگر این روزهای تجارت ایران با افغانستان، موضوع حواله‌جات ارزی است که طالبان آن را بسیار محدود کرده؛ تا آنجا که عملا رابطه صرافی‌های ایران با صرافی‌های این کشور مختل شده است. او حتی خبر می‌دهد که طالبان چند باری هم به سرای شهزاده در کابل و صرافی‌های ایران حمله کردند.
سرای شهزاده یا سرای سنگِ ماشه بزرگترین بازار صرافی افغانستان است. در این بازار روزانه ۲۰۰ هزار مشتری مبلغ ۳۰۰ میلیون دلار ارز را مبادله می‌کنند. نمایندگی‌های برخی بانک‌های خصوصی افغانستان همچون بانک عزیزی، بانک میوند و کابل‌بانک نیز در این سرا وجود دارند.
- طالبان به دنبال انسداد آب‌های مرزی ایران
رجایی می‌گوید: «طالبان در تجارت با ایران هر گلوگاه اقتصادی را که بتواند، مختل می‌کند. یکی از دلایلی که این دست اقدامات طالبان دارد، خوش‌خدمتی به کشورهای مخالف جمهوری اسلامی و امتیازگیری از آن‌ها از همین طریق است. ضمن اینکه طالبان بنایی برای سازگاری با مردم خودش هم ندارد که کمبود کالایی داخل کشور برایشان مهم باشد. به همین دلیل هم مردم به تنگ آمده‌اند». او همچنین معتقد است طالبان اکنون روی واردات سیمان و میلگرد از ایران تمرکز کرده تا با آن علاوه بر هیرمند، سایر آب‌های مشترک را هم برای ایران مسدود کند. رجایی تأکید می‌کند: «در واقع با مصالح خودمان می‌خواهند آب بالادستی را روی ما ببندند و حقابه ما را ندهند. این در حالی است که در رابطه با باقی کشورها این کار را نکردند. برای مثال کشوری مثل پاکستان را ببینید؛ نه آبش را قطع کردند و نه مسیرهای ترانزیتی‌اش را مختل کردند».
- فقط کالاهای بی‌جایگزین را از ایران وارد می‌کنند
موضوع ممنوعیت ناگهانی واردات پلاستیک از ایران به افغانستان در حالی مطرح می‌شود که همین چند روز پیش خبرگزاری دولتی باختر افغانستان خبر داده بود طالبان محموله ۵۰۰ هزار لیتری بنزین ایران را برگردانده و اعلام کرده بنزین صادراتی بی‌کیفیت بوده است! البته دراین‌باره ادعاهای ضدونقیض بسیاری از سوی متولیان ایران منتشر شد. برخی ازجمله گمرک ایران می‌گفتند محموله اصلا بنزین نبوده و هیدروکربن بوده که تاجر افغانستانی با جعل مدرک خواسته آن را وارد کشورش کند! برخی دیگر ولی گفتند محموله بنزین بوده، اما به کل متعلق به ایران نبوده؛ در واقع ادعا کردند احتمالا محموله صادراتی دیگر کشورها از ایران و به نام محصول ایران صادر شده است! به نظر می‌رسد در نهایت هم ماجرای محموله بنزین معما باقی ماند؛ اتفاقی که ظاهرا درباره پلاستیک نیز تکرار می‌شود.
یک منبع دولتی که نخواست نامی از او آورده شود، درباره علت‌عدم پذیرش پلاستیک ایران از سوی طالبان می‌گوید: «طالبان فقط محصولاتی را که جایگزینی ندارند از ایران وارد می‌کند. حالا هم برخی محصولات وارداتی از ایران مانند میلگرد را با تولیدات داخلی خود جایگزین کرده است. درباره پلاستیک تصمیم گرفته موارد اولیه و شمش پلاستیک را وارد کند و در داخل کشور خود، آن را به مواد مورد نیاز بازار افغانستان تبدیل کند؛ وگرنه در منطقه کشوری نیست که مثل ایران مزیت تولید پلاستیک داشته و قابل جایگزینی با ایران باشد». او می‌افزاید: «طالبان سعی دارد درآمدهای داخلی خود را بالا ببرد. هرچند قابل کتمان نیست که بازار ایران در این کشور از بعد از تسلط طالبان خیلی کوچک شده و حجم تجارت از حدود سه میلیارد دلار به ۱.۷ میلیارد دلار رسیده است».
- نمی‌دانیم پشت پرده چه خبر است؟
مرتضی نیک‌سرشت، دبیر انجمن همگن پلاستیک نیز با تأیید ماجرا، موضوع را این‌طور برای «شرق» روایت می‌کند: «بله این اتفاق افتاده است و طالبان مشکلاتی برای صادرکنندگان پلاستیک ایران ایجاد کرده‌اند، اما این مشکلات فقط برای صادرات پلاستیک نیست و شامل کالاهای دیگر هم می‌شود و گاه‌گدار مشکلاتی ایجاد می‌کند».
او ادامه می‌دهد: «نزدیک ۲۰ روز ما با این مشکل مواجه بودیم و در مرز دوغارون اتفاقاتی افتاده بود که نمی‌دانم چه بود. در واقع کالا فرستاده شد، اما در خود مرز و گمرک این اتفاق افتاد و یک‌سری کالاها مثل لوله، کیسه و… ترخیص نشد. ما هم نفهمیدیم مشکل چه بود؛ چون گمرک خودمان هم شفاف‌سازی نکرد. هر چند وقت یک بار ما دچار مشکلاتی در آنجا می‌شویم، اما من اطلاع ندارم پشت پرده چه اتفاقاتی رخ می‌دهد؟». نیک‌سرشت همچنین می‌گوید: «به ما گفته شد طالبان با بی‌تدبیری، ژست تولید داخلی گرفته و تصمیم گرفته بود به جای واردات کالای نهایی، در داخل تولید داشته باشد، اما نتوانسته است؛ بنابراین این ممنوعیت کوتاه‌مدت بود و ظاهرا برطرف شده است. بااین‌حال، الان علاوه بر خروج قانونی، ظاهرا قاچاق پلاستیک از ایران به این کشور وجود دارد، ولی هیچ تضمینی وجود ندارد که طالبان دوباره این کار را نکند».
- طالبان به ایران اجازه نمی‌دهد از کشورشان تحریم را دور بزنند
به گفته نیک‌سرشت ارزش فعلی صادرات پلاستیک ایران به افغانستان حدود ۱۰ میلیون دلار است. هرچند او تأکید می‌کند که تا قبل ظهور طالبان در افغانستان، صادرکنندگان ایرانی می‌توانستند از این کشور برای دورزدن تحریم‌ها استفاده کنند و کالای خود را از افغانستان به دیگر نقاط جهان صادر کنند و ارزآوری داشته باشند که حالا بعد از حضور طالبان، این امکان هم از دست رفته است.
نیک‌سرشت می‌گوید: «طالبان در تمام حوزه‌ها به ما فشار آوردند، حتی یک زمان تعداد زیادی از صرافی‌های ما را بستند و مبادلات را دچار اختلال کردند، اما در برخی موارد این فشار به مرور کمتر شد».
- گمرک مسئول نیست!
درحالی‌که هیچ اطلاع روشنی درباره مشکلات اخیر تجارت ایران با افغانستان در دسترس نیست، گمرک ایران می‌گوید وظیفه پاسخ‌گویی در این زمینه را ندارد!
روح‌الله لطیفی، سخنگوی گمرک ایران، دراین‌باره به «شرق» می‌گوید: «کشورها طبق قوانین خودشان عمل می‌کنند. صاحب کالا با علم به قوانین کشور مقصد و محدودیت‌ها و قوانین کشور مبدأ تجارت می‌کند. کشورها قوانین یکسانی در بحث محدودیت‌های صادرات و واردات ندارند؛ ممکن است یک کالا وارداتش در یک برهه آزاد و در برهه دیگری ممنوع باشد یا روی آن تعرفه بگذارند. صاحب کالا باید این موارد را ارزیابی کند. گمرک مسئول نیست کالایی که طبق قوانین ما صادر و از مرز خارج می‌شود، حتما در طرف مقابل هم پذیرفته شود».
