در ستایش یک انتخاب | مرتضی رحیم نواز

درج نام تهران به عنوان پایتخت رسمی ایران در متمم قانون اساسی نظام مشروطه که دستمایه اعضاء محترم شورای اسلامی شهر تهران، ری و تجریش در دوره چهارم برای انتخاب روز بزرگداشت تهران شده است، علیرغم نقدی که به آن وارد است، به نوبه خود انتخابی هوشمندانه و شایسته تقدیر است.
بدون شک می‎توان برای بزرگداشت روز تهران مجموعه پرتعدادی از مناسبت‎ها را پیشنهاد کرد و در دفاع از هر یک از آن‌ها شرحی مفصل نوشت. اما همانگونه که گفتم، انتخاب روز چهاردهم مهر همچنان قابل دفاع است.
اینکه نمایندگان مردم در نخستین دوره مجلس شورای ملی، تهران را نه با عنوان دارالخلافه، بلکه به نام پایتخت حکومت مرکزی برگزیدند، نشان از تغییری است که در نوع نگرش به حکومت داشته‎اند. خلافت، سازمان حکومتی امپراتوری اسلامی در طی بیش از یکهزار سال بود. این سازمان سیاسی در روزگاری که مشروطه در ایران به بار می‎نشست، روزهای پایانی و دوران افول خود را در امپراتوری عثمانی تجربه می‎کرد.
حکومت در معنای جدید، اصلی مدرن به شمار می‎آمد که حاکم را به دولت تبدیل و آن را در برابر مردم مسئولیت‎پذیر و جوابگو می‎ساخت. در چنین ساحتی، مرکز حکومت سیاسی نیز می‌بایست به گذار از دارالخلافه بودن تن می‌داد، بگذریم از آنکه اساسا تهران عهد مظفری بسیار دورتر از اقتداری بود که بتواند به عنوان مرکز حکومت جهانی اسلام مدنظر قرار بگیرد.
تغییر رویکرد سیاسی مرکز حکومت از دارالخلافه به شهر، نخستین گام برای تحقق نظامی بود که مردم در آن از رعیت به شهروند ارتقاء جایگاه پیدا می‎کردند.
درج نام تهران به عنوان پایتخت حکومت در متمم قانون اساسی معنای دیگری را نیز جستجو می‎کند و آن اینکه با این تصمیم، انتقال پایتخت به هر شهر دیگر در نظام مشروطه از اراده پادشاهان خارج و در اختیار نمایندگان مردم در مجلس شورای ملی قرار می‎گرفت. کارکرد این تلاش وقتی مشخص شد که به عنوان مانع برای انتقال پایتخت در سال‎هایی که احمدشاه قاجار و حتی رضاشاه قصد آن را داشتند، عمل کرد. همچنانکه در دوران جمهوری اسلامی نیز مجلس شورای اسلامی به استناد همین قانون که در قانون اساسی جدید نیز روزآمد شده بود، با انتقال پایتخت به مخالفت پرداخت.
شاید اگر اصل چهارم متمم قانون اساسی توسط نمایندگان شورای ملی به تصویب نمی‎رسید، تهران به مراتب عمری کمتر از سابقه کنونی خود در مرکزیت حکومت داشت. تحقق یکی از پایدارترین دوران‎های پایتختی برای شهر تهران آن هم در گذار از سه دوره حکومتی را بایستی تنها یکی از دستاوردهای تصمیم نمایندگان کشور در چهاردهم مهر ۱۲۸۶ بدانیم. از این رو انتخاب این روز به عنوان پاسداشت تهران، همانگونه که در ابتدای عرایضم بیان کردم، انتخابی هوشمندانه و قابل تقدیر است.