فرمود: ای پیامبر آنچه را که وامدارفرودش از پروردگارت هستی بی درنگ پیام رسان باش ، که اگر چنین نکنی، رسالت پروردگارت را ابلاغ نکرده ای .این خداست که تورا از گزند مردم مصون میدارد (مائده ۶۷)
در سفر حجه الوداع یعنی آخرین حج پیامبر این آیه بر او نازل شد پیامبر پس از آن مسلمانان حج گزار، که تازه از طواف خانه ی خدا ومشعر ومنی وسفرمعنوی حج بازمیگشتندرا در محلی بنام غدیر خم ودر گرمای سوزان عربستان برای ابلاغ پیامی مهم فرا خواند، و رو به آنها فرمود:
من کنت مولاه فهذا علی مولاه .
هرکسی من مولای اویم این علی مولای اوست !
بار خدایا هرکسی اورا یاری کند توخود یارش باش، وهرکه بااو بستیزد توخود اورا درستیز باش .
هم چنین آیه ۳ سوره مائده که میفرماید :الیوم اکملت لکم دینکم واتممت علیکم نعمتی ورضیت لکم الاسلام دینا
که گفته میشود پس از ماجرای غدیر نازل شده است براهمیت اتفاق بزرگ غدیر افزوده است زیرا اشاره به ،اکمال دین ،اتمام نعمت ،ورضایت خداوند از اسلام بعنوان دین امت دارد.
امام علی (ع)سه امتیاز ویژه داشت که همگان ازآن محروم بودند.
-پیوند با بانوی بزرگ جهان اسلام ودختر پیامبر فاطمه (ع)
-گشوده ماندن درب منزلش به مسجد ، پس از بسته شدن همه ی دربهای منازل دیگران به فرمان خداوند !
-سپرده شدن پرچم در فتح خیبر به او .
پیامبر در جنگ خیبر فرمودند: امروز تمام کفر در برابر تمام ایمان قرار گرفته است .ودر حماسه ی خیبر بود که امام علی( ع) با گشودن درب قلعه ی خیبر پیروزی اسلام وایمان را در برابر همه ی کفر رقم زد !!
در این نوشتار قصد دارم امام علی (ع )و واقعه ی غدیر را نه از زبان محبیّن وشیعیان امام علی( ع) بلکه از زبان دیگران مطرح نمایم یکی از کسانی که در باره فلسفه وعرفان وتصوف اسلامی ومساله توحید ونبوت وامامت پژوهش وتحقیق فلسفی وعلمی نموده است پرفسور هانری کُربن فیلسوف بزرگ فرانسوی ورئیس دپارتمان شیعه‌شناسی در دانشگاه سوربن فرانسه است .
کربن بعنوان یک فیلسوف مسیحی که با روش هرمنوتیک وپدیدار شناسی متون اسلامی وفلسفی را مورد پژوهش وتحقیق قرار داده است، بر آن بوده است که تمام کتابها ومتون شیعه شناسی اعم از منابع فلسفی وعرفانی وصوفیانه و…را موردبررسی دقیق قرار دهد. اوسپس با علماء وفیلسوفان برجسته ای مانند علامه طباطبایی وعلامه آشتیانی و…..به گفتگو ومباحثه در زمینه هاو موضوعات مختلف پرداخته است .
از جمله کسانی که مورد توجه هانری کربن درزمینه نبوت وولایت بوده علامه سید حیدر آملی عارف ومفسر شیعیِ بزرگِ قرنِ هشتم، ونویسنده کتاب مهم ” جامع الاسرارومنبع الانوار ” بوده است.
کتاب مذکور در زمینه فلسفه اسلامی وهستی شناسی نوشته شده ودر باره سه اصل تدوین گردیده است .
توحید ،اسرار توحید واسرار شریعت .
اودر این اثر تلاش کرده سازگاریهای تشیع وصوفیه را اثبات نماید
این کتاب با تصحیحات ودومقدمه از هانری کربن و عثمان اسماعیل یحیی، منتشر شده است دو مقدمه ی مذکور رافیلسوف معاصر زنده یاد دکتر سید جواد طباطبایی ترجمه کرده است واصل کتاب به زبان عربی است که بوسیله جناب آقای محمدرضا جوزی بفارسی ترجمه شده است .
علامه سید حیدر آملی یگانه ی دوران خویش بوده وتاثیر فراوانی در شرق وغرب عالم اسلام داشته است هرچندمع الاسف ، بسیاری از ایرانیها اسم این عارف ومفسر بزرگ را نشنیده اند !
متاسفانه بسیاری از آثارایشان از بین رفته ولی کتاب جامع الاسرارِ او رازهایی راعیان وکشف کرده است که بسیار مورد توجه وتامل است .
از این منظر این کتاب ودیدگاههای علامه سید حیدر آملی بسیار موردتوجه هانری کربن قرار گرفته است .
حدیث معروفی است که حاکی از مشاهده ی رسول خدا( ص) است آنجا که فرمود : رایت ربّی فی احسن صوره .
در طی قرون متمادی عارفان وگنوستیکهای مسلمان در باره ی این گفته پیامبر تاملات فراوان داشته اند. یعنی پیامبر در مقام عارف به قلب ولایت خویش(جبرئیل وجود خودش )دست یافته است .
کُربن از قول علامه سید حیدر آملی مینویسد :اگر خدواند ذات خویش را بصورت آتش یادرخت مشتعل به موسی( ع) نشان داد،بعید نیست که ذات خویش رابصورت نور ویا انسان به محمد (ص) نشان داده باشد!
عرفا همداستانند که آنچه پیامبر در ادراک تجلیِ حق مشاهده کردصورت خاص خودش بود(وبالحقیقه ما راهُ الافی صوره نفسه )زیرا این صورت هم در ظاهر وهم در باطن زیباترین است .
در مرحله عقل (حقیقت محمدی )آن است که پیامبر فرموداول ما خلق الله عقلی ،
ویا اول ما خلق الله نوری !
پیامبر در مقام پیامبرِ ظاهری تجلی زمینی وظاهری یک آدم ملکوتی با دوساحت است :
حقیقت سرمدی نبوت و حقیقت سرمدی امامت .
نفس وروح وقلب این حقیقت نبوی بر روی زمین در شخص امام متجلی میشودپیامبر وامام به ترتیب عقل ونفس یا لوگوس وروح حقیقت محمدی اند .
همچنین رسول خدا بارها از امام اول علی( ع) به نفس خودش، وخودِ خودش تعبیر فرمود .
دقیقا اگر رسول خدا(ص)از شهود نفس خودش (خودِ خودش)برخوردار بود ،به این اعتبار بود که آن حضرت عارف بودیعنی به این اعتبار که ولایتِ قلب وجود او،منبع نبوت است واین شهودی نیست که از نبوت ظاهری اوحاصل شده باشد
حضرت حافظ در این باره میگوید :
یار نزدیکتر از من به من است
وین عجب بین که من از وی دورم .
وقتی پیامبر فرمود : (من رءانی فقد رای الحق) هرکسی مرا ببیند خدارا دیده است در واقع (اول ما خلق نوری) را عیان میکند !
علامه سید حیدر آملی در تفسیر( من عرف نفسه فقد عرف ربّه )آورده است که (من شاهدنفسه شاهد ربّه )هرکسی خودرا مشاهده کند پروردگارش را مشاهده کرده است. ودر تفسیر( من مات ولم یعرف امامه ،مات میته جاهلیه)هرکسی بمیرد وامام خود رانشناسد درجاهلیت مرده است زیرا میمیرد ونفس خود وخویشتن را نمی شناسد .
سید حیدر آملی در فرازی دیگر پیامبر را وسیله ی تنزیلِ وحی الهی وامام را وسیله ی تاویل، معرفی میکند ومیگوید خاتم نبوت یا خاتم انبیاء رسول خدا( ص )است که دایره نبوت تشریعی راختم میکند. این دایره با آدم شروع میشود ودوره به دوره ادامه میابد وهر دوره ای بنام پیامبر آن دوره (آدم،نوح،ابراهیم، عیسی ،موسی ،ومحمد(ص) موسوم است. وهمه ی این پیامبران زمینه سازظهور کسی هستند که باطن همه ی شریعت های سابق راعیان وهمه ی قید وبندهای ظاهری را ملغی میسازد .
زیرا رسالتِ تشریعی موقتی است و ولایت پاینده است این معنایی است که ولایت عام یا مطلق نیز بیانگر آن است که مطلق است به این معنا که از قیودمختص به دوره ی خاصی از دوران نبوت،مستقل وآزاد است زیرا تمام آن دوره ها حیّ وحاضر است وخاتم این ولایت مطلق امام اول علی( ع )است زیرا امامت محمدی، باطن کلیه ی شرایع سابق است .
در آن دوران ولایت به ولایت خاصه (ولایت محمدی خاص)تبدیل میشودوخاتم این ولایت محمدی کسی است که عالم علوی دوازده شخص،امامت علوی راختم میکندواو امام دوازده هم (عج) است که درحال حاضر امام غائب است بدین ترتیب که مجموع امامت نیز خاتم ولایت است همانطوریکه پیامبر(ص) خاتم انبیاء است امام دوازده هم خاتم الاولیاءاست .
شبستری عارف قرن هفتم وهشتم وصاحب کتاب مهم گلشن راز ، این معنا را اینگونه سروده ونسبت اولیاءرا با حضرت خاتم بیان نموده است :
نبوت را ظهور از آدم آمد
کمالش در وجود خاتم آمد
وجود اولیاء اورا چوعضوند
که اوکل است وایشان همچوجزوند.
یقینا نبی جامع ولایت ونبوت است. ولایت اومنشاء نبوت اوست .
تشیع وتسنن توافق دارند که با ختم نبوت تنزیل پایان یافته ودایره ی تشریع به پایان رسیده ومختومه شده است ولی سنت شیعی این ختم نبوت را نشانه ی افتتاح یک دایره ای نوین میداندوآن دایره ولایت است .
میراث پیامبر تنزیل است ومیراثی که بدست امامان‌رسیده است تنزیل (فروفرستادن وحی )نیست بلکه تاویل است یعنی بازگرداندن نص این وحی به اصل واول آن است .
واما درباره ی نسبت پیامبر (ص) با امام اول، امام علی (ع) ویازده امام دیگر در حدیثی بیان شده است که پس از فتح خیبر پیامبر( ص) خطاب به امام علی (ع) فرمود :اگر بیم آن نداشتم که گروهی از امتم درباره ات همان را بگویندکه عده ای از مسیحیان درموردمسیح گفتند،امروز درباره ات سخنی به زبان می آوردم که با رسیدن آن سخن به خلائق،برهیچ گروهی نگذری، مگر اینکه خاک ازجای پای توبرگیرندواز فضل پاکی ات از آن شفا بطلبند !!!
لکن تورا همین بس، که من از توام، وتو از منی ،من از توارث میبرم وتواز من ،
نسبت توبا من مثل هارون است با موسی با این تفاوت که پس از من پیامبری نخواهد آمد .
حقیقت محمدی دووجه دارد.وجه ظاهر که نبوت است ووجه باطن که ولایت وامامت است وتعریف ولایت بعنوان باطن نبوت از همینجاست .
علامه طباطبایی میفرماید در ۱۶ مهر ۱۳۳۸در مجلسی که دکتر هانری کربن حضور داشتند، ایشان فرمودند در ژنو اروپا امسال سخنرانی داشته ووجه تمایزتشیع رانسبت به سایر ادیان آسمانی ونسبت به مذهب اهل سنت مطرح کرده است وبه متفکران غربی گفته است بنظر من تشیّع تنها مذهبی است دربین ادیان ومذاهب که هدایت الهی را همواره میان خداوخلق زنده نگه میدارد. زیرا مذهب یهودرابطه انسان باخدا رادر حضرت کلیم ختم کردومسیحیت نیز درحضرت عیسی متوقف شدواهل سنت در میان مسلمانان نیز با ختم نبوت در پیامبر اسلام محمد(ص) متوقف شد .
ولی جریان تشیع تنها جریانی است که ولایت، که همان رابطه وتکمیل معنویت انسان میباشدرا حفظ کرده وبا رابطه ای که از اتصال مستمر عالم انسانی به عالم الوهی حکایت میکند به یک معنویت باطنی بصورت مدام دست یافته است واین حقیقتی زنده است ونمی توان آنرا جزو خرافات شمردواز لیست حقایق حذف کرد.
به عقیده کربن همه ادیان برحق بوده اندویک حقیقت زنده را دنبال میکرده اند.
همه ادیان در اثبات این حقیقت زنده ،مشترکند ولی تشیّع به زندگی این حقیقت لباس ِ دوام واستمرار پوشانده است(علامه طباطبایی مکتب تشیع سالانه ۲. قم دارالعلم ۱۳۳۹صفحه ۲۰و۲۱)
همانطوری هانری کربن بعنوان یک مسیحی به معنویت باطنی ومستمر تشیع در اثر باور به نبوت واستمرار ولایت اشاره میکند وحسب اعتقاد علامه سید حیدر آملی که به برخی از آنها اشارت رفت وبراساس احادیث وروایات متعدد ازپیامبر( ص)و ائمه( ع) جریان هدایت بشر از انبیا الهی آغاز وبا ختم نبوت پیامبر عظیم الشان، ولایت به امام علی (ع) منتقل گردیده واز طریق امامان‌دوازده گانه وتا ظهور منجی عالم (عج) معنویت باطنی تشیع بعنوان باورمندان به ولایت ادامه دارد.(برگرفته از کتاب چشم انداز های معنوی وفلسفی اسلام ایرانی، نوشته دکتر هانری کربن، مجلدات ۱ الی ۴ با ترجمه استاد برجسته فلسفه دانشگاههای تهران وعضو ارشد مجمع فلاسفه ی ایران، دکتر ان شاالله رحمتی ).
در اینجا ذکر برخی از اظهارات شخصیتهاودانشمندان ونویسندگان وعلما وحکیمان غیر مسلمان وغیرشیعه در مورد شخصیت امام علی (ع) خالی از لطف نیست .
-جرج جرداق نویسنده ی برجسته ی مسیحیِ لبنانی در کتابش، الامام علی صوت العداله الانسانیه، در مورد امام علی میگوید :
آیا از فرمانروایی که خودسیر نان نخورد وجامه نرم نپوشید،زیرا در امت اوکسانی بودندکه گرسنه بودندولباس خشن می پوشیدندخبر دارید!؟
نزد حقیقت وتاریخ یکسان است اورابشناسی یا نشناسی ،تاریخ وحقیقت گواه میدهدکه او وجدان بیداروقهار وشهید نامی ،پدر وپدر بزرگ شهیدان،صوت عدالت انسانی و شخصیت جاویدان شرق است .
چه میشد برتوای دنیا اگر نیروهای خود را جمع میکردی ودر هر زمانی یک علی می آوردی با عقلش ،با زبانش ،با ذوالفقارش ،
اودرپشت جلد کتابش، صوت العداله الانسانیه آورده است:
ای علی اگر بگویم‌تو از مسیح بالاتری دینم نمی پذیرد،اگر بگویم اواز توبالاتر است وجدانم نمی پذیرد !!
نمی گویم توخدا هستی !!!ولی توچه بشری هستی ؟پس خودبگو بما ،ای علی توکیستی !؟
در جایی دیگر نوشته است :
عهدنامه (فرمان )علی به مالک اشتر مترقی ترین قانون اساسی (منشور )در میان همه ی ملتها بوده وخواهد بود .
-عبدالفتاح عبدالمقصودنویسنده ودانشمند مصری میگوید پس از پیامبر (ص) کسی را ندیدم که شایسته باشد پس از اوقرار گیرد. ویا بتواند در ردیفش بیاید، جز علی ابن ابیطالب (ع) .من در این سخن به طرفداری از تشیع واردنشده ام بلکه این رائی است که حقایق تاریخ به آن گویاست .
-توماس کارلایل فیلسوف ونویسنده ی انگلیسی میگوید :مانمی توانیم علی (ع) را دوست نداشته باشیم وبه وی عشق نورزیم زیرا هرچه خوبی هست وما آنرا دوست داریم همه در علی جمع است .
-احمدابن حنبل پیشوای مذهب حنبلی اهل سنت میگوید:
آن همه فضائل که برای علی (ع) بوده ونقل شده برای هیچ یک از اصحاب رسول خدا (ص) نبوده است .
-ابن ابی الحدید شارح نهج البلاغه ومعتزلی مذهب میگوید :
چه بگویم در باره ی مردی که دشمنانش در باره فضائل ومناقب اواعتراف دارند!
-امام‌فخر رازی دانشمند وحکیم ومفسر اهل سنت میگوید :هرکسی در دین خود علی (ع) را‌پیشوای خود قرار دهد همانا رستگار شده است .
نمونه هایی از این دست که دیگران امام علی (ع )را ستوده اند زیاد است ولی به همین مقدار بسنده میکنم
چنانچه پیشتر گفته شد هیچیک از معاصران واصحاب پیامبر ویژگی های امام علی (ع) بویژه جایگاه ولایت را نداشته اند بعبارتی اگر پیامبرِ خدا، با هرمعیاری میخواست کسی را به جانشینی خود برگزیند یقینامعیار او جز صلاحیتهای معنوی وشایسته سالاری نبود .وبجز امام علی( ع) گزینه ی دیگری برای جانشینی آن حضرت وجود نداشته است واگر گزینه ای دیگر وجود میداشت حتما عدالت پیامبرحکم میکردکه آن گزینه را به جای امام علی (ع) به جانشینی خودش معرفی کند.
لذا روز عید غدیر را بایستی حقیقتا عید وروز شایسته سالاری در جامعه ی مسلمانان نامید .
وگرفتاری جهان اسلام از آنجا آغاز شد که شایسته سالاری از جامعه ی مسلمانان رخت بربست وجامعه از حاکمیت ورهبری اکثر امامان محروم ماند.
شوربختانه این روند در اکثر زمانهای پس از پیامبر ادامه داشته واغلب جوامع اسلامی از وجودشایستگان در مصدر امور محروم بوده است.
امروز هم اگر برای عید غدیر جشن میگیریم وادعای پیروی از پیامبر (ص) را داریم بایستی به بطن جوامع اسلامی برگردیم وببینیم چقدر شایسته سالاری که پیام اصلی واساسی غدیر است در جوامع ما مورد توجه قرار دارد.
آیا انتخابهای ما برای تصدی مسولان جامعه ی اسلامی بر اساس صلاحیتهای علمی وتوانایی وکارآمدی وخدمتگزاری وتخصص وتعهدِ واقعی افراد است یا براساس تمایلات جناحی وباندی وگروهی !؟؟
اگر انتخابهای ما براساس شایسته سالاری نیست، بدانیم که از مسیر درست فاصله گرفته ایم وراه را به بیراهه میرویم .
در پایان با شعری از حضرت حافظ در مدح امام علی (ع) سخن را به پایان میبرم فرمود :
حافظ اگر قدم زنی در ره خاندان بصدق
بدرقه ی رهت شود همّت شحنه ی نجف
