آیتا خرمی نژاد : هنر و شهر

در طول تاریخ ، هنر از طریق بناهای یادبود،مجسمه ها و سردیس های مشاهیر و مفاخر هر فرهنگی،سهمی ارزشمند در کیفیت فضای شهری داشته است.پس از مدرنیزه شدن شهر ها ٫ فضاهای شهری نه تنها معنا و هویت خود را ازدست داده اند بلکه نتیجه چنین روندی شکل گیری مکان هایی است که روزبه روز شبیه تر به هم می شوند و در چنین شرایطی اهمیت مکان هایی با وی ژ گی متمایز و تشخص فرهنگی بیشتر می شود.در همین راستا ایده « آفرینش شهر خالق » ،گونه ای از شهر سازی را تعریف می کند که بیش از پیش هنرمبنا و در مفهومی گسترده تر فرهنگی است .

هنر عمومی در دهه ۶۰ میلادی در برخی ازشهرهای اروپا و آمریکای شمالی و آمریکای لاتین پدیدار شد و با هدف تشویق هنر و حضور آن در فضای زیستی انسان شهرنشین و ارتقای کیفیت و ارزش مکان شهری توسط سازمان های عمومی همچون شهرداری ها و یا بنگاههای خصوصی چون انبوه سازان ایجاد شد و گسترش یافت .

در دهه ۱۹۸۰ هنر عمومی به عنوان یک حرفه مستقل از زیر مجموعه هنرشامل نقاشی عکاسی ومعماری در خدمت توسعه شهری قرار گرفت و با هدف ایجاد فضایی مطبوع ودر راستای سیاست های توسعه شهریِ خالق گسترش یافت.در اواخر قرن ۲۰ و اوایل ۲۱ هنر عمومی شکل رسمی و حرفه ای تری به خود میگیرد و با هدف آفرینش شکلی نوآورانه و جهانی از هنر در فضای عمومی و همچنین ایجاد کنش متقابل با مخاطب بیش از پیش مورد توجه قرار میگیرد .

• اهداف و ویژگی های هنر عمومی

هنر عمومی امری مختص به سلیقه شخصی نیست ، بلکه موضوعی است که با نگاهِ دغدغه مند به نشاط و خشنودیِ شهروندانِ یک شهر می پردازد.هنری است که حس شکوه و تعالی را به میان مردم می برد و در تعامل با شهروندان به نیاز های روحی و زیبایی شناسی آنان پاسخ می دهد .

هدف نهایی هنر عمومی آن است که هنر والا و فاخررا به میان مردم آورده و به آن جنبه عمومی ببخشد.این هنر تنها به حضور آثار عظیم الجثه در میان شهر و یا تصاویری بر روی دیوارِ مکان های عمومی خالصه نمی شود ٫ بلکه هنری است که به میان مردم می رود ، در معرض نگاه روزمره هنر آنها قرار می گیرد و حس شعف را در شهروندان یک شهر زنده می کند . بنابراین می ان “ هنر عمومی “ و “ هنر در مکان عمومی “ باید تمایز قائل شد

هنر عمومی سعی می کند و بایدتمام هنر هارادر دسترس عموم قرار دهد وصدالبته که این هنر در فضاهای عمومی (performance( تنها منحصربه هنرهای زیبا و بصری نیست.هرگونه اجرا شامل تعریف هنر عمومی می شود

هنر عمومی همچنان که سعی در ایجاد حس زیبایی وشادی برای مخاطب دارد ٫ هنری متعهد است که وظیفه خود را محدود و منحصر به ارائه یک خالقیت هنری نمی داند بلکه به ایجاد و ارتقاء سطح سلیقه وفرهنگِ عمومی اجتماع و مخاطب می اندیشد، و این امر لزوم پرداختن به این هنر وحساسیت مسئوا لن شهری در انتخاب آثار ارائه شده را دوچندان می کند .

• وظایف هنر عمومی (شهری)

حضور نشانه های هنر در شهرهای کوچک و مهجور نیز،می تواند به آوردن زندگی و شور زیستن به آن شهر هاکمک کند و بخش های پنهان و فراموش شده شهر به فضاهای زنده و پویا تبدیل شود.)نمونه بارزو چشمگیراز این دست ایجاد خانه موزه و فعالیت های تعاملی استاد احمد نادعلیان در جزیره هرمزبا مردم بومی است که به حیات دوباره این منطقه کمک بسیاری کرده است.

•  ایجاد حس زیبایی شناسی

در زیستگاه های شهری ، هنر های عمومی به کیفیت بصری منطقه کمک می کند. یک دیوار سیمانی ، با افزودن نقشی بر آن ، یک زندگی جدید می یابد ، استخر خالی میان میدان با وجود نورپردازی و طراحی آبنما تصویر زیباتری در چشم مردمان شهر می نشاند و … خلاصه کلام ، کیفیت روانی زندگی انسانهای تغییر خواهد کرد.

•    ایجاد حس مسؤلیت پذیری جمعی

اثرات اجتماعی هنر عمومی را می توان در ساکنین محلی و در میان گردشگران مشاهده کرد.با افزودن هنر عمومی به فضای شهر،ساکنین با شناخت این هنر به مثابه بخشی از فضای زندگی خود احساس غرور می کنند و احساس تعلق بیشتری نسبت به شهر و محله زندگی خود خواهند داشت.برای به دست آوردن حمایت بیشتر جامعه محلی ،بهتر است در صورت امکان روند طراحی ،ساخت و یا اجرای اثر هنری با نظر و مشورت اعضای منطقه باشد.همانطورکه قبالً اشاره شد،هنر عمومیِ خوب ،هنری است که با تعامل عموم مردم برای عموم ساخته و اجرا شود.بنابراین با مشارکت و مشاوره ساکنین محلی،هویت ،تعصب و ارزش محلی می تواند به هنر عمومی متصل شود و جایگاه آن هنر مورد نظر را جایگاهی ویزه و معنا دار برای اهالی منطقه کند.این حضور و مشارکت محلی می تواند حس مسؤلیت پذیری بیشتری در حفظ و مراقبت از این آثار در فضای . اجتماعی به همراه داشته باشد

•  پویایی اقتصادی

هنگامی که محیط فیزیکی به طور مثبت ، سازنده وخالق تغییر شکل می دهد،مخاطب بیشتری را به سوی خود می کشاند،در نتیجه فضای پایداری را برای ایجاد فرصت های تجاری درکنار خود مهیا می کند،این امر با افزایش گردشگران به شهر ،صنعت گردشگری را تقویت میکند در نتیجه کسب و کارهای مربوط به هنر مثل گالری ها،فروشگاه های هنری و مراکز صنایع دستی رونق می گیرد.

•    باز آفرینی شهری

در شهرهایی با قدمت زیاد که به طور معمول مملو از عناصر و ساختار های قدیمی هستند،عناصر جدید بر مبنای هنر معاصر با گونه ای از تضاد برای شکستن منظر یکنواخت عمومی ضرورت دارد.همانقدر که عناصر قدیمی برای یک شهر ایجاد هویت و شخصیت تاریخی می کند ،هنر جدید هم می تواند همگام ساختن شهروندان با فضای هنر دنیای مدرن را به دنبال داشته باشد

• مزایای هنر عمومی

بعد از اینکه هنر در معرض دید و تجربه شهروندان قرار گرفت،گفتمان هنر و معماری در فضای عمومی با انسان آغاز شد.هنری که در فضاهایی خاص برای قشری خاص ارایه می شد اکنون در اختیار همگان است.آثار هنری با قرار گرفتن در فضای زیست ما باعث شدند تا مکان های نامریی شهرها دچار دگرگونی شده و دوباره توسط مخاطب مورد استفاده قرار گیرد و حتی به شکل های . مختلف باعث به وجود آمدن هویت و معنا برای مکان های فراموش شده نیز می شود

این نوع از هنر به نوعی به دارایی های شهر می افزاید .به طور کلی مزایای هنر عمومی را در سه عنوان کلی می توان دسته بندی کرد:

* افزایش تعامالت اجتماعی شهروندان

* تبدیل شهر به یک فضای فرهنگی

* ایجاد تصویری از شهر به عنوان مرکز پویا ،زنده و در حرکت

ویژگی های هنر شهری

هنر شهری نیز همانند دیگر رشته ها،روندی تاریخی را گذرانده و در این مسیر شکل و فرم خود را پیدا کرده است.برای مثال در ابتدای دهه ۱۹۶۰ تا اواسط ۱۹۷۰ هنر عمومی به شکل مجسمه ها انتزاعی و مدرنیستی در اندازه بزرگ و کپی آثار موزه ها اجرا می شد.آثار این هنرمندان هیچ کیفیت متمایزی جز اندازه و مقیاس نداشت.تنها موردی که به این آثار عنوان عمومی می داد نصب آنها در فضای عمومی بود.هنر عمومی با قابلیت های خود به فضا معنی میدهد نه اینکه فقط با حضور در فضای عمومی از فضا به دنبال یافتن معنی برای خود باشد.بنابراین هنر عمومی اثری است که هم توسط هنرمند و هم اعضای جامعه ایجاد می شود و در تعریفی کلی داری سه ویژگی است :

* از نظر ماندگاری اثر ،می تواند موقتی و یا دایمی باشد

* میتواند توسط هنرمند حرفه ای و یا شهروند عادی خلق شود

* هزینه آن برعهده دولت،شهرداری ها ،بخش خصوصی و یا ترکیب این سه است

خالصه کالم، هنر در ادوار مختلف زندگی بشر ،شکل ها و فرم های گوناگونی به خود گرفته و میل به جاودانگی انسان، خود را در خلق اثر هنری شکل داده و موفقیت در این تالش آن زمانی اتفاق می افتد که آفرینش اثر هنری با مکان و یا واقعه ای خاص پیوند خورده باشد و اثری خارج از محدوده شخصی هنرمند و در فضایی جاری در نگاه انسان ها یک شهر در زمان های متوالی ایجاد کند.تکیه گاه هنر عمومی هر شهر باید بر احیای هویت بومی و بر مبنای انگاره های مشترک اجتماعی ساکنان آن شهر باشد.از این رو الزم است طراحان و برنامه ریزان شهری با ایجاد و تعریف سیاست ها و تعیین مسیری باز به منظور شرکت هنر مندان در ایجاد محیط شهری مطلوب تر برای زیست ،بستری مناسب برای مشارکت عمومی در قالب تعاریفی روشن و سامان دار از هنر عمومی فراهم کنند