زورخانه و ورزش های زورخانه طبق شواهد بدست آمده در هیچ کجای جهان وجود نداشته اند و منحصرا به ایران تعلق دارند. مردم ایران به سمت و سوی ورزش باستانی خود گرایش زیادی داشتند و به خاطر همین است که این ورزش ها سینه به سینه ونسل به نسل منتقل شده است. در زمان ما مردم از این ورزش فاصله گرفته اند شاید به دلیل این است که مردم بیشتر افکارغرب گرایانه را در ذهن خود می پرورانند و اینکار را یک ورزش بدون شناخت و همراه آسیب تلقی می کنند.
ورزش زورخانهای آداب و سنتی خاص دارد. آداب و سننی که با پیروی از پهلوانان و دلاوران افسانهای دورهی باستانی و تاسی از پیشوای نخستین شیعیان و جوانمردان، خُلق و خوی مردانگی و مروت و جوانمردی را در ورزشکاران برمیانگیزد یا نیرو میبخشد. این ویژگیهای نیکو در قالب شعرها و داستانهایی به صورت آهنگین و به همراهی «ضرب زورخانه» که مهمترین ساز این نوع موسیقی است، برای برانگیختن ورزشکاران در هنگام ورزش از سوی «مرشد» خوانده میشود. ورزش کاران هماهنگ با موسیقی و نوای مرشد، جست و خیر میکنند و حرکات زیبای گروهی یا فردی به نمایش میگذارند.
زورخانه شعبان جعفری یکی از شناخته شده ترین زورخانه های تهران است. زورخانه ای که این روزها به نام زورخانه شهید فهمیده در فهرست آثار ملی ثبت شده است. این زورخانه در شمال پارک شهر قرار دارد و هزینه ساخت آن با پاداش شاه برای خدمات و اقدامات شعبان در کودتای ۲۸ مرداد تامین شده است. زورخانه شعبان جعفری یکی از دست نخوره ترین زورخانه های تهران است که معماری خاص و دیدنی دارد.
معماری و هنر
گچ بری این زورخانه دیدنی و گود زیبایی دارد. سکوهای تماشاچیان در این زورخانه جای گیری مناسبی دارد و تماشا کردن ورزش باستانی در این زورخانه لذت خاصی دارد. در این زورخانه تاریخ، معماری و میراث فرهنگی ملموس و ناملموس به هم گره خورده اند. این زورخانه بیش از ۵۰۰ متر مربع وسعت و ظرفیت ۱۰۰ تماشاچی را دارد.در حال حاضر فدراسیون ورزش های پهلوانی و زورخانه ای در این بنا مستقر است و این اتفاق بازدید از این گنجینه تاریخی تهران را محدود کرده است.
این اثر فرهنگی – تاریخی بنا بر اسناد موجود به سال ۱۳۲۳ توسط شعبان جعفری معروف به شعبان بی مخ ساخته شده و به همین دلیل به ” زورخانه ی جعفری ” نیز شهرت یافته است. این بنا از تمام ویژگی های معماری سنتی زورخانه با تمام تاسیسات جانبی و تجهیزات لازم سود برده و نمونه ی کاملی از یک زور خانه با معماری نوگرای ایران می باشد.
درحال حاضر به شکل دولتی مورد بهره برداری قرارگرفته و محل فدراسیون ورزش های باستانی و پهلوانی است، درضمن این اثراولین بنایی است که به شکل ورزشگاه باستانی درردیف آثارملی به ثبت رسیده.
در گذشته از میهمانان دولت، پادشاهان و رؤسای جمهور تا گردشگران خارجی برای تماشای ورزشهای زورخانهای به تماشای باشگاه جعفری دعوت میشدند.
