سعیده علیپور:کمتر از ۱۰ روز دیگر قطعنامه پیشنهادی آمریکا برای حذف جمهوری اسلامی ایران از «کمیسیون مقام زن» سازمان ملل متحد رای‌گیری خواهد شد. حذفی که زمزمه‌های آن هرچند جدید نیست، اما این روزها با افزایش اعتراضات سراسری در کشور با محوریت حقوق زنان، بیشتر شده است.
خبر این حذف قریب‌الوقوع البته از سوی مقامات داخلی بسیار مورد انتقاد قرار گرفته است. دیروز سخنگوی وزارت خارجه نیز نسبت به این خبر واکنش نشان داد و این حذف احتمالی را سیاسی و غیرقابل‌پذیرش خواند.
در حالی که در قطعنامه پیشنهادی مورد اشاره، سیاست‌های داخلی ایران «به شدت در تضاد با حقوق زنان و دختران و ماموریت کمیسیون مقام زن» سازمان ملل متحد ارزیابی شده؛ ناصر کنعانی، این اشاره را «سوءاستفاده از تحولات داخلی برای اعمال فشار سیاسی» ارزیابی کرد.
او تصریح کرد: «ایران به عنوان یک عضو سازمان ملل متحد در یک انتخابات شفاف با بیشترین رای عضو کمیسیون مقام زن شده است. تلاش آمریکا با برخی کشورهای اروپایی در مسیر زیر سوال بردن حق رای کشورها است و عملا یک بدعت را ایجاد کرده‌اند».
ایران از ابتدای سال جاری دوره چهار ساله عضویت در این کمیسیون را آغاز کرده است. عضویتی که پیشتر هم رخ داده بود. اما این بار بیم لغو آن برای باقیمانده دوره ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۶ می‌رود.
اما عضویت در این کمیسیون تاکنون چه کارکردی برای کشور و زنان داشته که حال اخراج قریب‌الوقوع چنین واکنش برانگیز شده است؟ تازه‌ترین گزارش درباره شاخص شکاف جنسیتی در ۱۴۶ کشور نشان می‌دهد که ایران در میان پنج کشوری است که بدترین رتبه را دارند. این در حالی است که این کمیسیون نیز مانند زیر شاخه‌های دیگر سازمان ملل، مصوبات الزام‌آوری نداشته و حضور یا عدم حضور در آن کارکرد محسوسی برای زنان ایران در پی ندارد و به نظر کارکرد اصلی ابزاری تبلیغاتی برای دولتمردان است.
- سابقه حضور ایران در کمیسیون مقام زن
یکی از شاخص‌های مهم توسعه انسانی، میزان حضور زنان و نحوه ایفای نقش آنان در عرصه‌های گوناگون است؛ ایفای نقشی که به واسطه ارتباطات بین‌المللی دیگر با ملاحظات بین‌المللی هم گره خورده. این امر مقوله حقوق زنان را به روابط بین‌المللی کشانده و ورود حقوق زنان به عرصه بین‌المللی، سبب شکل‌گیری روابط پرفراز و نشیب کشورها با سازمان‌های بین‌المللی فعال در حوضه حقوق بشر شده است.
به همین منظور کمیسیون مقام زن که از جمله کمیسیون‌های شورای اقتصادی و اجتماعی(اکوسوک) سازمان ملل متحد است، در سال ۱۹۴۶، با عضویت ۱۵ کشور به منظور پیشرفت زنان شکل گرفت و به عنوان رکن سیاست‌گذاری جهانی برای زنان تبدیل شد. تعداد اعضای کمیسیون مقام زن در حال حاضر ۴۵ عضو است که توسط اکوسوک برای یک دوره چهارساله انتخاب می‌شوند.
ترکیب اعضای کمیسیون شامل ۱۳ عضو از آفریقا، ۱۱ عضو از آسیا، ۴ عضو از اروپای شرقی، ۹ عضو از آمریکای لاتین و حوزه‌ی کارائیب و ۸ عضو از گروه غرب است. ایران از سال ۱۹۹۸ در چند دوره (از جمله ۲۰۱۴-۲۰۱۰) به عضویت کمیسیون انتخاب شده است. همچنین براساس رأی‌گیری نهاد سازمان ملل در آوریل ۲۰۱۴، عضویت کشور ایران در کمیسیون مقام زن برای دوره زمانی ۲۰۱۹-۲۰۱۵ تمدید شد و نیز در دور جدید از مارس ۲۰۲۲ عضویت رسمی کشور آغاز شد و در صورت رای نیاوردن قطعنامه جدید پیشنهادی مارس ۲۰۲۶ ادامه خواهد داشت.
خبر حذف قریب‌الوقوع ایران از کمیسیون مقام زن سازمان ملل متحد از سوی مقامات داخلی بسیار مورد انتقاد قرار گرفته است. دیروز سخنگوی وزارت خارجه نیز نسبت به این خبر واکنش نشان داد و آن را سیاسی و غیرقابل‌پذیرش خواند
- اعتراض به حضور ایران
اما از همان لحظه‌ای که خبر حضور ایران در این کمیسیون در رسانه‌ها مخابره شد، برخی کاربران فضای مجازی و فعالان حقوق زنان ضمن اعتراض به وضعیت زنان در ایران نسبت به این رای‌گیری انتقاد کردند؛ چرا که به ادعای آنها، نرخ پایین اشتغال و درآمد زنان، موضوع دیه زنان، عدم حق طلاق و حضانت فرزندان، عدم حق خروج از کشور مگر به اذن شوهر یا پدر، وجود پدیده کودک همسری در کشور و البته بسیاری از موارد دیگر، از جمله مسائلی است که در سال‌های اخیر موجب زیر سوال رفتن حقوق زنان در کشور شده است. با این حال این اعتراضات تا ماه‌های اخیر که موج اعتراضات به خیابان‌ها کشیده شد، راه به جایی نبرده و موقعیت عضویت ایران در کمیسیون مقام زن را به خطر نینداخته بود. چرا که به اعتقاد مدافعان، حضور ایران در این کمیسون می‌تواند راه را برای نایل شدن به این حقوق هموارتر کند.
- وظایف کمیسیون مقام زن چیست؟
گفته می‌شود کمیسیون مقام زن بیشتر ماهیت ترویجی، گفتگویی و مشورتی دارد و کشورها از فرصت این کمیسیون برای تبادل تجارب و گفتگو درباره دستاورد‌ها و چالش‌ها استفاده می‌کنند. قطعنامه‌های آن الزام‌آوری برای کشورها ندارد. قطعنامه‌هایی که در آن تلاش می‌شود تبعیض علیه زنان، کشورها را کم و به کاهش نابرابری‌ها قدام و در جهت تلاش برای توانمندسازی زنان حرکت شود. حتی گاها این کمیسیون برای کمک به این کشورها کمک‌های مالی را به کشورهای عضو می‌کند که چندان در ترغیب کشورهای ضعیف برای حضور در این کمیسیون بی‌تاثیر نیست.
- نقش تبلیغاتی حضور ایران در این کمیسیون
اما آنچه بیش از همه برای برخی کشورها از جمله ایران مهم است، داشتن تریبون برای رساندن صدای خود است. در این باره خدیجه کریمی، مدیر کل امور بین‌الملل معاونت زنان و خانواده جمهوری اسلامی ایران که همین چندی پیش هم در این کمیسیون سخنرانی کرد، می‌گوید: «عضویت ایران در این کمیسیون، علاوه‌بر ایجاد حق رای می‌تواند فرصتی برای ارائه دستاورد‌ها و ابتکارات کشور در حوزه زنان و خانواده است. با توجه به اینکه این سومین بار از سال ۲۰۱۱ است که ایران عضو این کمیسیون می‌شود، تجربیات گذشته در این مسیر می‌تواند کمک شایانی به ارائه و معرفی هر چه بهتر نوآوری‌ها و اقدامات حوزه زنان کند».
ساناز گودرزی، پژوهشگر و عضو مؤسسه صیانت از حقوق زنان نیز در این زمینه می‌گوید:
«انتخاب ایران برای عضویت در کمیسیون مقام زن فرصت مناسبی را فراهم می‌کند تا ایران با تشریح مقام انسانی زن با استناد به فرهنگ ایرانی- اسلامی هجمه‌ها و تبلیغات منفی که در طی سال‌های اخیر در خصوص وضعیت حقوق زنان در ایران ایجاده شده است را بی اثر نموده و الگوی مناسبی را از زن مسلمان ارائه داده و مسائل و چالش‌های حقوق زنان را با کشورهای مختلف به بحث و بررسی گذارد». به اعتقاد او «عضویت ایران در کمیسیون مقام زن، فرصت مناسبی فراهم می‌کند تا ایران ضمن ارائه رویکردهای اسلامی و اخلاقی خود نسبت به موضوعات زنان، مانع از تصویب مصوبات جهانی با ظاهر دفاع از زنان اما در باطن علیه موقعیت زنان شود».
از همان هنگام که خبر عضویت ایران در کمیسیون مقام زن سازمان ملل متحد در رسانه‌ها مخابره شد، بسیاری از کاربران فضای مجازی و فعالان حقوق زنان ضمن اعتراض به وضعیت زنان در ایران، نسبت به رای‌گیری منتج به این عضویت انتقاد کردند
- ایران در این کمیسیون فعال نیست
با این حال پروانه سلحشوری، نماینده سابق مجلس که پیشتر سابقه حضور در این کمیسیون را داشته است نظری متفاوت دارد. او معتقد است: «ایران در این کمیسیون اصلا کشور فعالی نیست. زمانی که من آنجا رفتم، دیدم که کشور‌هایی که حضور دارند چقدر سمینار و برنامه‌های متنوع برگزار می‌کنند، اما ما فقط یک سفر می‌رویم و حداکثر یک یا دو نطق می‌کنیم».
سلحشوری در گفت‌وگو با به رویداد ۲۴ ادامه می‌دهد: «سالی که من به کمیسیون رفتم و در یک هفته‌ای که ما آنجا بودیم، عملا کار خاصی نمی‌کردیم و دستمان هم بسته بود. خب چه می‌گفتیم؟ چه کاری برای زنان کرده بودیم که آنجا مطرح کنیم؟ تنها کاری که آن زمان انجام داده بودیم، برنامه ششم توسعه بود که همراه با خانم مولاوردی که بحث توسعه و عدالت جنسیتی را تهیه کرده بودند، مطرح کردیم. بنابراین حضور ما جنبه نمادین داشت لذا اگر ایران را از آنجا حذف کنند، اتفاق چندان خاصی رخ نخواهد داد و اتفاقا یک خرج رفت و آمد هم از روی دوش مسئولان برداشته می‌شود. اصلا در این مدت دیدید که دولت و معاون امور زنان یعنی خانم خزعلی واکنشی در این‌باره داشته باشند؟ معلوم است که برایشان ذره‌ای اهمیت ندارد. ضمن اینکه بسیاری از مسئولان هم اساسا دوست ندارند زنان در هیچ‌کجا حضور داشته باشد و از خدایشان است زنان ایرانی جایی نروند و شرایط دیگر زنان را نبینند».
هر چند عضویت ایران در کمیسیون زنان ممکن است برای برخی سیاستگذاران داخلی اهمیتی نداشته باشد، اما نباید این نکته را از یاد برد که تبعات این حذف در مجامع بین‌المللی می‌تواند برای ایران سنگین تمام شود، زیرا در شرایطی که اعتراضات داخلی با مطالبات زنان ارتباطی تنگاتنگ دارد، حذف ایران از این کمیسیون مهر تاییدی بر نادیده گرفتن حقوق زنان در ایران است.
