در جریان جنگ جهانی اول و پاکسازی قومی عثمانیها، ساکنان یونانی قلمرو عثمانی هم، جانشان را برداشتند و از ترکیه به ایران مهاجرت کردند. مهاجرتی که در طول چند دهه ادامه یافت. یونانیها که اغلب مذهب ارتدکسی داشتند، در تقاطع خیابانهای رزولت و تخت جمشید تهران کلیسایی را بنا کردند.
تهران کلیسا کم ندارد، اما این کلیسای ارتدکس یونانی متمایز و استثنایی است؛ چراکه تنها کلیسای خارج از یونان است که همشکل و قیافهی کلیساهای این کشور اروپاییست. پلهها و نیمستونهایی دارد که برگرفته از معبد تاریخی پارتنون در آتن است. اندک توریستهایی که در این سالها موفق به بازدید آن شدهاند؛ اعتراف میکنند که لحظهای خود را در یونان یافتهاند.
“سنت مری” یا “مریم مقدس” عنوان این کلیسای ارتدکسی است که مهاجران یونانی برای عبادت خود در تهران ساختند. مهاجرانی که تا پیش از انقلاب اسلامی، جمعیتشان به بیش از سههزار نفر در تهران میرسید.
سنت مری در ۱۹۵۱میلادی یا ۱۳۳۰ شمسی ساخته شد و امروز در آستانه هفتاد سالگی سالم و برقرار است. اگر از تقاطع خیابانهای طالقانی و مفتح جنوبی گذر کنید؛ درضلع جنوبشرقی چهارراه، پلاک ۳ ساختمانی میبینید که تنها به یک بنای تاریخی و مذهبی یونانی شبیه است.
سالن اصلی همچون دیگر کلیساهای ارتدکسی دو سطح دارد. سطح اول جایگاه آسمانی نام دارد و در این کلیسا با دو پله از سطح پایینی که جایگاه زمینی است؛ بالا میرود. سطح اسمانی جایگاه کشیشان و علما و سطح زمینی جایگاه پیروان است. یک صندلی مجلل کشیشنشین هم دارد که تمامش از سنگ مرمر سفید است. سهپله مرمرین دارد که کشیش را به نشیمنگاه راهنمایی میکند و در مجموع شبیه یک منبر کوچک و کمارتفاع است.
کلیسای مریم مقدس البته نقاشیها و تزئینات خیرهکننده هم کم ندارد. برخلاف کلیساهای کاتولیک، مجسمهها و تصاویر مسیح و مریم مقدس عاری از درد و خون و زجر است و مسیح مصلوب را کمتر میبینید و همهچیز اغلب عادی و متبسم نمایان میشود. البته این تفاوت طراحی به تمایز مسیحیان بیزانسی روم شرقی از مسیحیان روم غربی برمیگردد. ارتدکسها برخلاف کاتولیکها سعادت کامل را در به صلیب کشیدن مسیح نمیدانند بلکه در غلبه او با مرگ در هنگام ظهور دوبارهاش معنا میکنند. بنابراین در این کلیسا مثل دیگر کلیساهای ارتدکسی تصاویر و تندیسها شیک و تمیز است و کمتر ناراحتی در آنها دیده میشود.
پس سنت مریِ چهارراه طالقانی و مفتح از نظر مذهبی هم متمایز با دیگر کلیساهای تهران است. در تهرانی که کلیسا کم نیست؛ کلیسای ارتدکس بسیار کم است.
در سال ۱۰۵۴ میلادی اسقف اعظم قسطنطنیه، با پاپ در روم غربی بر سر اختلافاتی در الهیات مسیحیت درگیر شدند و نتیجهاش تشکیل دو گروه کلاسیک در مسیحیت شد. کاتولیکها در روم غربی و ارتدکسها در بیزانس یا روم شرقی. ارتدکس ترکیب دو واژه orthos به معنای درست و راستین و کلمه یونانی doxo یعنی عقیده است. پیروان ارتدکس اغلب در اروپای شرقی، بالکان، یونان، روسیه و خاورمیانه زندگی میکنند. پس از پیروزی عثمانیها در نبرد با امپراطوری روم شرقی، کلیسای ارتدکسی بیزانس تضعیف شد و اغلب مردم مهاجر سرزمینهای دیگر شدند. امروزه کلیسای ارتدکس روسی قطب کلیساهای ارتدوکسی جهان را در دست دارد. بنابراین میتوان در کلیسای یونانی مریم مقدس در تهران تا حدودی فرهنگ و نمادهای متفاوتی از دیگر کلیساها را جست. این کلیسا پل ارتباط فرهنگی ما و مسیحیت شرقی است و تنها به بازماندگان اندک یونانی تهران تعلق ندارد بلکه میراثی برای همهی مردمان سرزمین ایران است. با کاهش یونانیهای تهران متاسفانه کلیسا به حالت نیمه تعطیل درآمد و هماکنون کشیش مستقل ندارد، اگر گاهی مراسم مذهبی مهمی برقرار شود کشیشی را از یونان دعوت میکنند. سنتمریِ یونانی تهران بازدید ندارد اما اگر از ایستگاه مترو طالقانی وارد خیابان شدید؛ در گوشهی چهارراه، دلربایی این یونانی پرصلابت را حتما تماشا کنید.
