بنیان نقشه باستان‌شناسی کشور اجرای «برنامه‌های بررسی و شناسایی باستان‌شناسی» است و محوطه‌های باستانی باید شناسایی شوند تا بتوان آن‌ها را در نقشه باستان‌شناسی آورد.
کوروش روستایی رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی ۲۶ مهر ۱۴۰۱ با بیان اینکه موضوع نقشه باستان‌شناسی کشور از موضوعات مهم باستان‌شناسی است که طی دو دهۀ اخیر بارها مورد بحث قرار گرفته و زمانی نیز حتی مجلس شورای اسلامی آن را پیگیری می‌کرد، افزود: تصور نادرستی که در مورد نقشه باستان‌شناسی کشور وجود دارد این است که نقشه باستان‌شناسی در دو، سه و یا نهایتاً تا چند سال آینده آماده خواهد شد. در حالی‌که نقشه باستان‌شناسی ایران تا چند ده‌سال دیگر نیز تکمیل نخواهد شد؛ در واقع با این روند کندی که هم‌اکنون در بررسی‌های باستان‌شناسی داریم، باید گفت نقشه باستان‌شناسی کشور صد سال دیگر نیز تکمیل نخواهد شد.
روستایی، بنیان نقشه باستان‌شناسی کشور را اجرای برنامه‌های بررسی و شناسایی باستان‌شناسی دانست و تصریح کرد: «در واقع نقشۀ باستان‌شناسی از برنامه‌های بررسی و شناسایی باستان‌شناسی تغذیه می‌شود و محوطه‌های باستانی باید شناسایی شوند تا بتوان آن‌ها را در نقشۀ باستان‌شناسی آورد.»
این باستان‌شناس خاطرنشان کرد: «طبق آمار، سالانه حدود ۲۰ تا ۳۰ برنامه بررسی و شناسایی در کشور انجام می‌شود و این عدد بسیار ناچیز است.»
او در توضیح این مطلب اظهار کرد: «بررسی باستان‌شناسی برنامه‌ای میدانی است که در بهترین حالت شاید بتوان طی یک فصل کاری ۳۰ تا۴۰ روزه، مساحتی ۵۰ تا ۶۰ کیلومتر مربعی را پوشش داد و مجموع محدوده‌ای که طی بررسی‌های سال‌های اخیر پوشش داده شده نسبت به مساحت کشور بسیار اندک است.»
رییس پژوهشکده باستان‌شناسی گفت: «مشکل دیگر اینجاست که بسیاری از برنامه‌های بررسی و شناسایی که طی دهه‌های گذشته انجام شده فاقد دقت کافی در پیمایش چشم‌انداز بوده‌اند در نتیجه نمی‌توان ادعا کرد که آن منطقه از نظر باستان‌شناسی به‌طور کامل شناسایی شده است.»
او افزود: «طی چند سال اخیر کوشش‌هایی شده که کنترلی بر دقت بررسی‌های باستان‌شناسی اعمال شود ولی هنوز تا کیفیت درخور فاصله داریم.»
رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی تصریح‌کرد: «غیر از برنامه‌های میدانی باستان‌شناسی با ماهیت اضطراری، مانند کاوش‌های نجات‌بخشی و برنامه‌های تعییین عرصه، اولویت باستان‌شناسی کشور باید بررسی باستان‌شناسی باشد.»
او گفت: «باید دقت کرد که با توجه به روند فزآینده توسعه‌های شهری، روستایی، معدنی، عمرانی و… هر چه در این زمینه کوتاهی کنیم محوطه‌های بیشتری نابود خواهند شد ولی اگر آن محوطه‌ها شناسایی شوند می‌توان برنامه‌های حفاظتی برای آن‌ها اندیشید.»
روستایی در پایان افزود: «پژوهشکده باستان‌شناسی از ادارات کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استانها این انتظار را دارد که اولویت خود را بر اجرای برنامه‌های بررسی و شناسایی باستان‌شناسی بگذارند.»
