به خاطر دارم زمانی که آقای حسن روحانی انتخاب شد، مشابه همین همایش را خانه اندیشمندان علوم انسانی با کمک آقای دکتر مقصودی و انجمن علوم سیاسی برگزار کردند و درباره آینده‌ای که برای دولت وجود داشت صحبت کردیم و به این نکته که ما چه خواسته‌ها و نگاه‌هایی خواهیم داشت، اشاره شد.
آنجا بود که من این بحث را مطرح کردم که صحبتی که از سوی آقای روحانی برای حقوق شهروندی و صدور اعلامیه حقوق شهروندی انجام می‌شود، اتلاف بودجه و زمان است. ما اصلاً نیازی به چنین چیزهایی نداریم. شما فقط قانون اساسی را اجرا بکنید، ملت ایران خوشحال خواهد بود. شما عمل بکنید به قرآن، ملت ایران خوشحال خواهد بود. شما عمل بکنید به نهج البلاغه، عمل بکنید به نامه حضرت علی (ع) به مالک اشتر، عمل بکنید به خطبه شقشقیه، ما چیز بیشتری نمی‌خواهیم.
اما بحثی که می‌خواستم به لحاظ تحقیقی مطرح کنم، این است که بحث حقوق بشر، نقض حقوق بشر و پسرفت گفتمان صلح و مدارای با ملت به قهر و ستیز در بستر انتخابات بدل شده است. من با آقای درویش هم عقیده‌ام که ما یک فرهنگ بسیار غنی در جامعه ایرانی داریم؛ فرهنگ مدارا و فرهنگ صلح. این فرهنگ در یک دهه و در یک سده و در چند سده به دست نیامده است. تاریخ ایران آن را برای ملت ایران ساخته است. ملت ایران تهاجم‌ها و جنگ‌ها را تجربه کرد، اما به این نتیجه رسید که آن چیزی که برایش ارزشمند است، صلح و مداراست. با همه فرهنگ‌ها، با همه اقوام، با همه همسایگان باید زیست وخوب زندگی کرد و با صلح و با ادبیات صلح و مدارا به پیشرفت و توسعه دست پیدا کرد. اگر همین خواسته را پس از این انتخابات آرزو داشته باشیم که تقویت بشود، قاعدتاً حقوق بشر هم رعایت می‌شود. متاسفانه می‌بینیم حقوق مدنی، حقوق سیاسی، حقوق اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی، حقوق صلح، حقوق محیط زیست، همه این‌ها در محاق و در معرض آسیب هستند. به خاطر همین، بسیاری از ایرانیان به شدت ناراضی هستند و اعتراض خودشان را هم در این انتخابات نشان دادند و آن تعدادی هم که به جناب آقای پزشکیان رای دادند، به باور من جدا از معترضین در این انتخابات نبودند و همین موضوع را دنبال می‌کردند.
بنابراین من فکر می‌کنم که واکنش نامناسب یا واکنش سختی که حکمرانان به اعتراضات مردم در زمینه‌های حقوق بشری، حقوق مدنی، حقوق اقتصادی و حق بر محیط زیست از خودشان نشان بدهند، سبب ساز این می‌شود که ما متاسفانه پس از ۴۰ سال فرهنگ خشونت، فرهنگ قهر و ستیز را در ایران نهادینه بکنیم. این مایه نگرانی است. ما الان با نسلی روبرو هستیم که حقوق خودش را نه در گفتمان صلح و نه در گفتمان مدارا، بلکه در گفتمان اعتراض شروع کرده و ممکن است این گفتمان اعتراض به یک گفتمان خشونت منجر بشود. اینجاست که انتخاب آقای پزشکیان به عنوان رئیس جمهور و توجه وعدم توجه وی می‌تواند یا پایان مدارا باشد یا استمرار مدارا.
دولت جدید برای اینکه بتواند گفتمان مدارا و صلح را ادامه بدهد، به شدت نیازمند جلب نظر آن ۵۰ درصدی است که در انتخابات نیامدند، نه اینکه آن‌ها را از دست بدهد. مردمی بودن به این نیست که شما بروید در هیئت‌ها، مردمی بودن به این است که شما اعاده حقوق مردم را بکنید. حقوق مردم نقض شده و اعاده حقوق مردم باید صورت بگیرد. در این جا شما تنها یک راهکار حقوقی دارید و آن هم عدالت انتقالی است و در عدالت انتقالی سازوکارهایی که ما داریم یکی از این ساز و کارها، پوزش است، دادرسی قضایی است، غرامت و محاکمه و پاکسازی است. امیدوارم که دولت جدید مسیری را انتخاب بکند که این مسیر به مدارا و صلح بیشتر در جامعه ایرانی منجر بشود.
* استاد روابط بین الملل دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات
