در ماههای آغازین سال ۲۰۲۳، بعضی از متفکران چینی انتظار می کشیدند که شی جین پنگ مجبور شود حرکت خود در طول یک دهه به سمت تمرکزگرایی را متوقف یا حتی کنار بگذارد. در طول سال ۲۰۲۲، این متفکران جهش دولت از بحرانی به بحران دیگر را مشاهده کرده بودند. اولاً حزب کمونیست چین سرسختانه استراتژی “کووید صفر” خود را با قرنطینه گسترده بعضی از بزرگترین شهرهای چین حفظ کرد، در حالیکه بسیاری از کشورها مدتها قبل کنترلهای سخت و غیر موثر را به برکت واکسن های پیشرفته کنار گذاشته بودند.عاقبت این عدم انعطاف دولت موجب واکنشهای شدید گردید: در نوامبر ۲۰۲۲ معترضان ضد دولتی در گوانگژو،چنگدو، شانگهای و پکن تظاهراتی بر پا کردند که در چین دوره ی شی جین پنگ اقدامی عجیب بود. سپس، دراوایل ماه دسامبر، دولت بطور ناگهانی بدون آنکه بسیاری از سالمندان را واکسینه نماید یا داروی لازم را ذخیره کند، سیاست کووید صفر را کنار گذاشت. در طی چند هفته، با شیوع ویروس در بین مردم، طبق نظر کارشناسان مستقل یک میلیون نفر از بین رفتند، اگر چه دولت چین اطلاعات موثقی در این خصوص ارائه نکرده است. در این مدت کشور چین حرکت رو به رشد خود را که برای چند دهه مقوم قدرت حزب بوده است از دست داد.
با توجه به فشارهای چند جانبه، بسیاری از روشنفکران چینی گمان می کردند که شی جین پنگ مجبور خواهد شد ازکنترل آهنین خود بر اقتصاد و جامعه بکاهد. اگر چه او اخیراً به شکلی بی سابقه برای بار سوم به عنوان دبیرکل حزب کمونیست و رئیس جمهور چین تعیین شد و به نظرمی رسد حکومت او مادام العمرباشد، اما میزان بی اعتمادی عمومی از هر زمان دیگری در یک دهه حکومت اوبیشتر است. رهبران برجسته چین در قرن بیستم، مائو و دنگ شیائوپنگ ، رویکرد خود را هنگام مواجهه با موانع تعدیل می کردند و مطمئناً شی جین پنگ و مشاوران نزدیکش نیز چنین خواهند کرد. سر دبیر یکی از با نفوذترین مجلات کسب و کار در چین در ماه می به من گفت:” فکر می کنم که دولت شی جین پنگ نیز ناگزیرازاین تغییر مسیر است . نه فقط سیاست کووید بلکه بسیاری از کارها نظیر سیاست مخالفت با بخش خصوصی، شرکتهای خصوصی و رفتار خشن با گروه های اجتماعی را باید تغییر دهد”.
اما هیچ یک از این تغییرات انجام نشد. اگرچه اقدامات مربوط به کووید صفرپایان یافته اما پکن اجرای استراتژی مداخله دولت در زندگی مردم چین را شتاب بخشیده است. دهها نفر از جوانانی که پاییز گذشته اعتراض کرده بودند بازداشت و به حبسهای طویل المدت محکوم شدند. گفت وشنود بیش از همیشه محدود شده است. فعالیتهای اجتماعی و گروههای اجتماعی به شدت توسط مقامات رصد و کنترل می شوند وبازداشت خودسرانه تجار و یورش به شرکتهای مشاوره خارجی ( برای اولین بار در چند دهه گذشته) سبب شده خارجیان ازانجام فعالیتهای تجاری در چین احساس خطر نمایند.
بیش از یک سال است که اقتصاددانان ادعا می کنند که چین با دوره ای از کندی رشد اقتصادی مواجه است. در توضیح این موضوع، اقتصاددانان به تغییرات جمعیتی ، بدهی های دولت، بازده کم تولیدات و همچنین فقدان اصلاحات بازار محور اشاره می کنند. بعضی از این اقتصاد دانان از رسیدن اقتصاد چین به اوج حرف زده و استدلال کرده اند که اقتصاد چین در حال حاضر در اوج است یا به زودی به اوج خواهد رسید هرچند، هرگز نتواند به نحو بارزی از امریکا پیشی بگیرد . معنی ضمنی جمله فوق این است که اگر پکن در مدیریت اقتصاد خود تغییراتی جزئی بعمل آورد خواهد توانست ازاحتمال وقوع بدترین عواقب کاسته وازسقوط بدتر و خطرناک تراقتصادش جلوگیری کند.
این تحلیل گران توجه ندارند که مشکلات اقتصادی چین تا حدی بخشی از یک فرآیند گسترده یعنی شکل نظام سیاسی و نظام ایدئولوژیک متصلب است. هر کس که در چند دهه گذشته کشور چین را ازنزدیک دیده باشد حتماًعلائم یک سکون و ایستایی ملی جدید را ملاحظه کرده، پدیده ای که مردم چین به آن« نی جوآن» می گویند و به معنای « چرخش به دور خود» است، یعنی زندگی بدون هیچ پیشرفتی جریان دارد. دولت چین با برنامه ها و نرم افزارهای تلفن همراه، جهان خود را ساخته که شاهکاری برجسته است اما هدف آن جداسازی مردم چین از سایر مردم جهان و نه مرتبط نمودن آنها با یکدیگر است. گروههای مذهبی که روزگاری از خودمختاری و آزادی نسبی برخوردار بودند، اکنون با محدودیت های زیادی مواجه اند ( حتی آنهایی که مورد علاقه دولت بودند). دانشگاهها و مراکز پژوهشی که بسیاری از آنها سوداهای جهانی دارند، بطورفزاینده ارتباطشان با دانشگاههای سایر کشورها قطع می شود. جوامع کوچکی که روزگاری شکوفا بودند شامل نویسندگان مستقل ، متفکران، هنرمندان و منتقدین کاملاً به فعالیت زیر زمینی روی آورده و از این نظر بسیار به همتایانشان در شوروی فرن بیستم شباهت دارند.
بعید است اثرات عمیقتر این بحران درکوتاه مدت احساس شود زیرا جامعه چین هنوز مملو ازمردم پویا، تحصیلکرده و خلاق است و دولت این کشور نیز هنوز توسط گروهی ازبروکراتهای برجسته اداره می شود. از سال ۲۰۱۲ که شی جین پنگ به قدرت رسیده، گامهای موثری برداشته است که از آن جمله می توان به شبکه ی ریلی پر سرعت سراسری، ظهور و توسعه گروه پیشرو در زمینه فناوری انرژیهای تجدید پذیروتشکیل یکی از پیشرفته ترین ارتشهای جهان اشاره کرد. اما در چین دوره ی شی جین پنگ، هنوز نی چووان(به دور خود چرخیدن و پیشرفت نداشتن) در کلیه ی جنبه های زندگی حضور دارد و نسبت به هر برهه ای، از دهه ی ۱۹۷۰ به این سو که دنگ شیائوپنگ اصلاحات را آغاز کرد چین را راکد ترومنزوی ترمی سازد.
در ماههای پس از اعلام خاتمه دوران کووید توسط دولت چین ، روزنامه نگاران خارجی، کارشناسان سیاسی و دانشجویان به منظور ارزیابی آینده دولت، اقتصاد و روابط خارجی چین به این کشور بازگشته اند.بسیاری از این افراد توجه خود را برنخبگان حاضردر پکن متمرکز کرده اند وانزوای چین و کند شدن رشد اقتصادی اش را به تقابلات چین و امریکا یا اثرات همه گیری ارتباط داده اند. اما صحبت با مردم مناطق و طبقات مختلف، دیدگاه دیگری راآشکار می سازد. در بهار امسال چندین هفته با تعدادی از متفکران بزرگ نظیر سردبیر یک مجله کسب و کار صحبت کردم. سپس تصمیم گرفتم وقت خود را صرف گذراندن با بخش بزرگتری از مردم چین نمایم (پزشکان، صاحبان مشاغل، رانندگان اتوبوس، نجاران، راهبه ها و دانشجویان ) که سالهاست آنها را می شناسم. تجارب آنها وهمچنین تغییرعقیده زیاد جامعه مدنی و حکومت، حاکی از آنند که رهبران چین پیشرفت تکنوکراتیک و حتی حمایت مردمی را در مقدم ثبات قربانی نموده اند. به نظر می رسد پکن برای تاب آوری در برابر فشارهای یک دنیای ناشناخته همه چیزرا مشروط به استفاده ازامکانات داخلی و کسب موفقیت با اتکا به توانمندیهای خود نموده است و اگر چنین باشد پکن احتمالاً اشتباهات بلوک شرق را در دهه های میانی جنگ سرد تکرار خواهد کرد.
حرکت کوهها ، ساختن دژها
شاید به نظر برسد که اشتغال ذهنی دولت شی جین پنگ درموضوع کنترل، اساساً گریبانگیر متفکران و متخصصان شهری است و فقط به آنها آسیب می زند. این هم درست است که محدودیت های فراگیر جامعه مدنی به تعطیلی مجلات ، خروج هنرمندان از کشور و سبب مهاجرت صدها هزار نفر از مردم طبقه ی متوسط شده است اما این سخت گیریها همچنین تاثیری عمیق بر مردم عادی چین گذاشته است. تجربه ی حضور شرکت کنندگان درمراسم سالیانه مذهبی – قومی در کوهی مقدس نزدیک پکن را ملاحظه نمائید. در دهه ی ۱۹۶۰ پیروان متعصب مائو بسیاری از معابد مذهبی را تخریب نمودند. اما دراواخردهه ۱۹۸۰بازدیدکنندگان این کوه که عمدتاً از طبقه ی کارگر بودند با جمع آوری پول آن را بازسازی نمودند و برای بیش از سی سال هر ساله رویدادی پانزده روزه که مدیریت و تامین مالی اش غیر دولتی بود برگزارمی شد. دردودهه گذشته مقامات چینی انجام این فعالیت گروهی سنتی،برخاسته ازآداب و رسوم عامیانه چینی ها را تشویق می کردند زیرا در برابرادیانی نظیر مسیحیت که از نظراین مقامات، دینی بیگانه ومی توانست عامل نفوذ خارجی باشد مانعی موثر تلقی میشد. پوشش مثبت رسانه ای این مراسم موافقت مقامات را بدست آورده و اجازه داده شد که سریعا به یکی از جشنواره های مذهبی بزرگ که صدها هزار بازدید کننده داشت تبدیل شود.
اکنون، اما حمایت دولتی به نظارت دولتی بدل شده است. در دهه گذشته، دولت مقرراتی را برکلیه ی مکان های مذهبی چین تحمیل کرده است، مکان های مذهبی غیر مجاز را بسته است، اقلیت ها را ازحضوردرمراسم مذهبی باز می دارد و حتی براحتزاز پرچم ملی در اماکن مذهبی تاکید می ورزد. مدیریت کوه مقدس نزدیک پکن را هم دولت چین به یک شرکت دولتی واگذار کرده و این شرکت هم برای گشت زنی در معبد، گاردهای امنیتی خصوصی و پلیس یونیفرم پوش استخدام کرده و کوه را مملواز تبلیغات حزب کمونیست چین کرده است. تقریباً در قله کوه، نزدیک به معبد یک الهه بودایی، این شرکت دولتی تابلویی تبلیغاتی با داس و چکش نصب کرده است.بر روی تابلویی دیگر سوگند وفاداری که اعضای جدید لازم است موقع پیوستن به حزب یاد نمایند، نمایش داده می شود. تابلوی دیگری با حروف بزرگ وجود دارد که می گوید : حزب قلب من است. قلباً پیروحزب باشید.
به دلیل این سیاست زدگی آشکار، تعداد بازدیدکنندگان کاهش یافته و در بعضی از روزهای بهار، ابداً هیچ بازدید کننده ای نداشته است. بسیاری از کسانی که در معبد حضور دارند یا مشغول کارهستند بسیار وطن پرست و در بسیاری از موضوعات حامی حزب هستند.
چنانجه موضوعاتی نظیر ایالات متحده امریکا، جنگ اکراین یا تجاوز احتمالی تایوان را با این افراد مطرح کنید، با آب و تاب استدلال خواهند کرد: امریکا به دنبال مهار چین است، واشنگتن بخاطر حمله روسیه به اکراین مقصر است و تایوان باید به چین ملحق شود یا جنگ را بپذیرد. اما همین افراد از کند شدن رشد اقتصاد چین، مدیریت دولت در دوران همه گیری و برپایی جلسات مطالعه سیاسی در محل کار ناراحت هستند.( حتی رانندگان اتوبوس در حال حاضر باید به سخنرانی هایی در خصوص « تفکرات شی جین پنگ» گوش بدهند و برنامه های موبایل را که حاوی آموزشهای ایدئولوژیک حزبی است بارگذاری ( دانلود) کنند.) یکی از مدیران که در دهه ۱۹۹۰ در معبد کوهستانی خدمت کرده است با مشاهده گروهی از افسران پلیس که درحال عبور بودند، از تغییرات انجام شده در امر زیارت این معبد ناراضی بود. او می گفت که ” در چین امروز شما نمی توانید کاری را بی اعتنا به یک نکته مهم یعنی امنیت ملی انجام دهید.”
اکنون هم شاید حضور همه جانبه دولت چین در زندگی متفکران چینی از اهمیت بیشتری برخوردار باشد. همیشه رهبران چین نسبت به دانشگاهها نگاهی تردید آمیز داشته و برای نظارت بر دانشگاهها و محدود ساختن آنها دبیران حزبی را در آنجا منصوب کرده اند. چندین دهه، دانشگاهها محل تفکر آزاد دانشگاهیان بوده و دربهای دانشگاهها به ندرت به روی بازدیدکنندگان بسته بوده است. از زمان به قدرت رسیدن شی جین پنگ، این آزادیها به تدریج از بین رفته اند.دولت چین در سال ۲۰۱۲ محدودیت هایی را بر آموزش موضوعاتی نظیر آزادی رسانه، استقلال قضایی، ترویج جامعه مدنی و بررسی های تاریخی مستقل تحمیل کرد. سپس با شروع همه گیری، نظارت را گسترش داد و با افزودن تدابیر امنیتی جدید به نظارتهای قبلی، دانشگاهها را به سنگر تبدیل نمود.
در ماه می، روزی ملاقاتی را با یک استاد و چهار نفر از دانشجویان دانشگاه مین ژو که در غرب پکن با فضایی سرسبز به منظور تربیت رهبرانی جدید از بین ۵۵ اقلیت شناخته شده (غیراز قوم هان) نظیر تبتی ها، اویغورها و مغول ها تاسیس شده است، ترتیب دادم. قبل از همه گیری، معمولاً او را در سالن غذاخوری یا کافه دانشگاه ملاقات می کردم. اما در حال حاضر هر بازدید کننده ای که به حیاط دانشگاه وارد می شود باید صورت خود را در برابردوربینی گردان قرار دهد تا مسئولان بدانند که چه کسی به دانشگاه وارد شده است. لذا این استاد پیشنهاد کرد که جلسه را خارج از دانشگاه در یک رستوران مغولی برگزار کنیم و ازفضایی خصوصی برای جلوگیری ازاستراق سمع و جاسوسی استفاده نمائیم. او گفت: بهتر است ندانند که ما در حال ملاقات هستیم.
استاد مذکور را به سختی می توان مخالف دولت چین خطاب نمود. او قویاً از وحدت تایوان با سرزمین اصلی چین حمایت می کند و در خصوص ریشه های مشترک فرهنگی چین و جامعه تایوان تحقیق کرده است. او با مساعدت مقامات محلی یک مکان قدیمی تشکیل جلسات اعضای یک گروه را در زادگاهش در جنوب شرقی چین بازسازی کرده است. در سالهای اخیر او سفرهای زیادی به خارج از چین داشته و در جلساتی شرکت کرده است و در حال حاضر کتابی را در دست تهیه دارد که موضوعش جنبشی مذهبی است که در دهه ۱۹۲۰ شکل گرفته است.
با این وجود، در دهه ی گذشته دولت بسیاری از پژوهشهای او را متوقف کرده، برای حضوردر کنفرانسهای خارجی باید تاییدیه بگیرد و نیز نوشته هایش را برای بررسی قبل از چاپ ارائه نماید. کتاب جدیدش نمی تواند در چین چاپ شود زیرا بحث در خصوص زندگی مذهبی حتی اگر مربوط به یک قرن پیش باشد، حساس تلقی می شود و چون موانع زیادی بر سرراه انتشار یک مجله ی مردم شناسی که سردبیری اش را عهده دار بود، وجود داشت از سمت خود استعفا داد. در سه سال گذشته دوازده شماره از این مجله آماده شده اما فقط یک شماره از سد سانسورعبورکرده است.
در خارج از محیط دانشگاهی هم دایره موضوعاتی که می توان منتشر نمود محدود شده و این محدودیت ها حتی تجزیه و تحلیل ابتکارات و ایده های مورد تایید شی جین پنگ را هم تحت تاثیر قرار داده است. بطور مثال در دهه اول قرن بیست و یکم، یکی از روشنفکران اجتماعی که او را می شناسم چندین کتاب در خصوص پکن قدیم نوشت . اما چون شی جین پنگ قهرمان شهر قدیم شناخته می شود و در حال حاضر نویسنده کتاب منکر این موضوع است، ناشران از باز نشر آثار اولیه او خودداری می کنند زیرا در کتابهای خود از فسادهای همه گیر که زمینه ساز تخریب مناطق تاریخی است بحث کرده است. لذا نویسنده هم به موضوعات دورازذهن و غیر سیاسی مشغول شده تا از وضعیت فعلی کشور چین بطورتلویحی وغیرمستقیم انتقاد نماید. او در حال حاضرتوجه خود را به تاریخ قرن سیزدهم پکن تحت رهبری چنگیزخان معطوف نموده تا بتواند دوره ی چنگیزخان را به عنوان دوره ای آزاد و چند فرهنگی ( در تضاد ضمنی با امروز چین) معرفی نماید.
