جان‌مایه یکی از مهم‌ترین نمایشنامه‌های قرن بیستم و یکی از دو اثر سردمدار جنبش معناباختگی –در کنار «در انتظار گودو» ساموئل بکت- را آشکار می‌کند. اما پیش‌از هر بحثی درباره «کرگدن» باید به بستر تاریخی و زمینه پیدایش آن نگاهی انداخت.
اوژن یونسکو، زاده سال ۱۹۰۹ در سالتینا، رومانی که در گرماگرم جنگ جهانی به مارسی فرانسه و بعد به پاریس نقل‌مکان کرده و بعد از موفقیت خیره‌کننده اولین نمایشنامه‌اش، «آوازخوان طاس» که در حوالی ۴۰سالگی او منتشر شده و روی صحنه رفته بود، با آثار صحنه‌ای ابسورد مانند «درس»، «صندلی‌ها» و «احوالپرسی‌ها» و «مستأجر جدید» در کنار همتای ایرلندی خود، ساموئل بکت، به یکی از پیشگامان مکتب فلسفی-هنری معناباختگی و تئاتر آوانگارد بدل شده بود، در ۵۰سالگی یکی از صریح‌ترین آثارش از جنبه اشاره‌ها و کنایه‌های سیاسی را منتشر کرد که همین نمایشنامه «کرگدن» بود.
گفته می‌شود که «کرگدن» بیانیه‌ای در مورد شکل‌گیری «فاشیسم» است؛ نکته‌ای که البته درست است اما حق‌مطلب را تمام و کمال ادا نمی‌کند. درواقع وقتی با دید نشانه‌شناسانه به شخصیت‌ها و رویدادهای «کرگدن» نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که «کرگدن» همه انواع جنون جمعی مدرن به‌ویژه هیستری منجر به تمامیت‌خواهی ازجمله فاشیسم و کمونیسم را هدف گرفته است.
«کرگدن‌خوانی» مردادماه ۱۴۰۲ در تهران، رویدادی به کارگردانی کیوان کثیریان که از قرار معلوم کارگردان و تعدادی از بازیگران آن را ۳۰سال پس از یک اجرای نمایش «کرگدن» گرد هم آورده نیز به همین دلیل تازگی خود را حفظ کرده است. نمایشنامه «کرگدن» را دست‌کم پنج‌مترجم در پنج‌دهه گذشته به فارسی ترجمه کرده‌اند. نخستین‌بار جلال آل‌احمد بود که در سال ۱۳۵۰ خورشیدی این نمایشنامه را ترجمه کرد و پس از او پری صابری، مدیا کاشیگر، احمد کامیابی مسک و سحر داوری دیگر مترجمانی بودند که ترجمه فارسی آنها از نمایشنامه «کرگدن» اوژن یونسکو به چاپ رسید.
این نوع نقش‌خوانی برای علاقمندان به مقوله اجرای صحنه‌ای و بازیگری، همچنین علاقمندان به ترجمه متون نمایشی (و علاقمندان به هر دو مورد، مانند نویسنده این یادداشت)، جذابیت مضاعفی به همراه دارد؛ ازیک‌سو تفاوت شگرف حس‌وحال ترجمه‌ای مانند جلال آل‌احمد با نگارشی که به رسم معمول پنج‌دهه پیش، کتابی و لفظ قلم و در بردارنده واژگان و اصطلاحات قدیمی است با ترجمه‌ای متأخر و نثر محاوره‌ای و دایره واژگانی نزدیک‌تر به زندگی امروز ما در گوش مترجم یا مدرس ترجمه یا دانشجوی رشته ترجمه، تجربه‌ای مغتنم است و ازسوی‌دیگر مشاهده تفاوت بازی‌ها و رنگی که هر بازیگر به نقش خود می‌دهد، درسی ارزشمند و راهنمایی عملی برای بازیگران و دانشجویان رشته بازیگری محسوب می‌شود.
