یکی از جنبه های مورد توجه توسعه پایدار حفظ محیط زیست می باشد که حاصل رضایت بخشی در ایران نداشته است. در واقع در ایران با مشکلات جدی در زمینه آلودگی آب و بحران کم آبی مخصوصا در شهرها و مناطق جنوبی مواجه هستیم و مشکلات عدیده ای نظیر فرسایش خاک، زباله‌های خیابانی در سطح جاده و شهر و مهم تر از همه مصرف بی‌رویه انرژی فراروی ما قرار دارد.
بسیاری از این مسایل می‌تواند ناشی از نا آگاهی افراد از مسایل زیست محیطی قلمداد کرد. در این راستا نیاز جامعه به توسعه فرهنگ به صورت مستمر و فراگیر محسوس است.
حجم مشکلاتی که در حوزه زیست محیطی دچار شده‌ایم ریشه در رفتار نامناسب افراد جامعه دارد. بنابراین برای جلوگیری از بحران زیست محیطی و یا کاهش آن به مشارکت عمومی افراد جامعه نیازمندیم.
شرط همکاری افراد، آگاهی مناسب از مسائل زیست محیطی است. بسیاری بر این باورند که این مشکلات ریشه در باورهای اجتماعی دارد و به همین علت باید دانست افراد جامعه نسبت به محیط چگونه می‌اندیشند و باور آنها را نسبت به مسایل زیست محیطی بررسی کرد و این بررسی باید منجر به سنجش دغدغه افراد نسبت به محیط اطرافشان باشد.
سازمان WWFبه عنوان سازمان‌های حفاظت از محیط زیست در بیش از ۸۰ کشور دنیا مشغول فعالیت بوده و تاکنون اقدامات ارزشمندی در جهت حفظ محیط زیست انجام داده است. این سازمان در راستای ترویج فرهنگ حفظ محیط زیست و تحقق اهداف خود، کمپین‌های مختلفی راهاندازی و تبلیغاتی متناسب در مواجه با بحران‌های زیست محیطی اشاعه داده است. در واقع سازمان بنیاد جهانی طبیعت حفاظت از طبیعت و کاهش خطرناکترین تهدیدات به تنوع زندگی بر روی زمین است.
در سال‌های اخیر مفهوم آموزش و ارتباط آن با نحوه نگرش و رفتار زیست محیطی، مورد توجه بسیاری از محققان حوزه‌های مختلف قرار گرفته و حاصل این مطالعات منجر به ارائه نظریه‌های متعدد در این حوزه شده است. هرکدام از این نظریه‌ها از زوایای متفاوتی رفتارهای اجتماعی ـ اقتصادی افراد را به‌عنوان تهدیدی برای محیط زیست مورد بررسی قرار داده‌اند.
توسعه شهرنشینی و افزایش بی‌رویه مهاجرت به مناطق شهری شدت مسائل زیست محیطی از قبیل مصرف انواع انرژی (بنزین، نفت، گاز و…)، کم آبی، پسماندها و فاضلاب‌های خانگی و شهری و… را حادتر و جدی‌تر ساخته است. هر منطقه‌ای به لحاظ شرایط جغرافیایی و اقلیمی با مسائل زیست محیطی عدیده‌ای مواجه می‌شود که جدی‌ترین آن وضعیت بحران آب و آلودگی هوا در آن منطقه جغرافیایی است. تحقیقات پیشین نشان داده است که شاخص‌های اجتماعی می‌توانند به‌عنوان عوامل اساسی تاثیرگذار بر بهبود مسائل زیست محیطی عمل نموده و موثر واقع شوند. بر این اساس، در هر منطقه جغرافیایی، حفظ محیط‌زیست بدون توجه به سطح آگاهی و نگرش زیست محیطی کنش‌گران اجتماعی امکان‌پذیر نیست؛ چراکه تمامی اعمال که در این راستا رخ می‌دهد نشات گرفته از سطح اگاهی افراد می‌باشد.
بکارگیری استراتژی توانمندسازی یک آرمان آشکار برای ارتقای سلامت جوامع است. در بحث ارتقای سلامت از دو منظر فردی و اجتماعی می‌توان توانمندسازی را مطرح نمود.
توانمند سازی فردی «فرایندی است که افراد از طریق آن کنترل بیشتری بر تصمیم گیری‌ها، شیوه زندگی و فعالیت‌هایی که بر سلامتی آنان موثر است، خواهند داشت». از طرفی توانمند سازی اجتماعی و افزایش پتانسیل جامعه در پذیرش مسئولیت اجتماعی ضمن حمایت از اقدامات و فعالیت‌هایی که توسط گروه‌های جامعه انجام می‌گیرد، تبعیض‌ها و نابرابری‌ها را از بین برده و به افراد آزادی تصمیم گیری و اقدام می دهد تا از طریق تصمیم گیری صحیح، کنترل سلامت خود و جامعه را در دست گرفته و برای این کار مسئولیت پذیر شوند. امکانات و زمینه این توانمند سازی باید در خانه، مدرسه، محل کار و جامعه فراهم شود. فرآیند توانمندسازی بنابراین یک عملکرد اجتماعی است که موجب ارتقای مشارکت مردم، سازمان‌ها و جامعه، ارتقای کارایی سیاسی، بهبود کیفیت زندگی اجتماعی و نهایتا عدالت اجتماعی و مساوات در بحث سلامتی می‌گردد.
توانمند سازی فردی ابتدا به توانایی انسان در انجام تصمیم‌گیری و کنترل بر روی زندگی خود اشاره می‌نماید، در حالی که توانمندی اجتماعی به مفهوم اقدامات جمیع افراد و سازمان‌ها و ارگان‌ها به منظور دستیابی به کنترل و تاثیر بیشتر بر عوامل تعیین کننده سلامت و تاثیر گذارنده بر آن و ارتقای کیفیت زندگی در جامعه است و یک هدف مهم در عملکرد جامعه به سوی سلامت محسوب می‌گردد.
حرکت به سمت محیطی پایدار‌تر نیازمند دگرگونی اجتماعی است و تنها از طریق یادگیری و آموزش، محیط پایدار محقق می‌گردد. در واقع تشویق افراد به تغییر سبک زندگی و توانمند کردن و تشویق آنها به مشارکت در حفظ محیط اطرافشان الزامی است. بالا بردن سطح آگاهی افراد یک روش مطمئن و بالقوه برای حفظ محیط زیست است.
در ایران نهاد‌های دولتی و غیر دولتی در زمینه حفظ محیط زیست فعال هستند که مشکلاتی از قبیل کمبود نیروی انسانی و کمبود منابع مالی دارند. در این راستا تحقیقی تحت عنوان «بررسی وضعیت آموزش محیط زیست در سازمان‌های مردم نهاد محیط زیستی ایران» انجام شده است که داده‌های آن بیانگر آن است که احتمالاً شرایط آموزش محیط‌زیست سازمان‌های مردم‌نهاد نمی‌تواند آموزش‌های لازم را برای حفاظت از محیط زیست به شهروندان ارائه نماید. کیفیت فعلی آموزش زیست محیطی که توسط سازمان‌های غیردولتی تولید می‌شود باید دوباره مورد بررسی قرار گیرد. تعیین عوامل ارزیابی باعث ارتقای کیفیت آموزش محیط زیست سازمان‌های مردم نهاد می‌شود.
در تحقیق دیگری که تحت عنوان «تحلیل دیدگاه روستاییان نسبت به آموزش‌های حفاظت از محیط‌زیست نواحی روستایی (مورد مطالعه: شهرستان رضوانشهر)» انجام شده، تحلیل دیدگاه روستاییان نسبت به آموزش‌های حفاظت از محیط‌زیست نواحی روستایی شهرستان رضوانشهر مورد بررسی قرار گرفته است. این تحقیق از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش انجام، توصیفی ـ تحلیلی است. در این تحقیق، جامعه آماری شامل ۱۴ نقطه روستایی شهرستان رضوانشهر با ۴۲۰۲ خانوار (۱۴۶۶۴ نفر) است.
یافته‌ها نشان می‌دهد که با اطمینان ۹۵ درصد، آموزش روستاییان موجب توانمندسازی آنان در حفاظت از محیط‌زیست در راستای توسعه پایدار می‌گردد، همچنین بین علاقمندی نسبت به محیط‌زیست، میزان آموزش مناسب زیست‌محیطی، آموزش زیست‌محیطی رسانه‌های گروهی و نقش روستاییان در حفاظت از محیط‌زیست با اطمینان ۹۵ درصد رابطه مثبت و معنی‌داری وجود داشته است.
تحقیق دیگر تحت عنوان «ارتباطات عمومی به عنوان ابزاری برای اجرای سیاست‌های زیست محیطی» انجام شده است. هدف از این مشارکت، بررسی دقیق مسائل اجتماعی و روانی بود. مواردی که می‌تواند بر اثربخشی ارتباطات عمومی تأثیر بگذارد. در این تحقیق نشان داده شد که ارتباطات عمومی محیطی می‌تواند ابزار موثری برای ایجاد انگیزه رفتار پایدار باشد، مشروط بر اینکه توجه شود به سوگیری‌های شناختی پرداخته می‌شود.
تحقیق دیگر با عنوان «نقش کمپین‌های آگاهی عمومی در توسعه پایدار» به مفهوم توسعه پایدار در گفتمان سیاسی می‌پردازد. تلاش برای دستیابی به این نوع توسعه یک اولویت جهانی است و موفقیت در این زمینه تنها به سیاست‌های درست دولت بستگی ندارد و مشارکت جامعه نقش به سزایی دارد. در این زمینه ابزارهای مستقیم و غیرمستقیم مختلفی برای ترویج و تقویت تغییرات مثبت در نگرش‌های اجتماعی وجود دارد که از مهمترین آنها می‌توان به کمپین‌های آگاهی عمومی اشاره نمود.
با توجه به محاسبات انجام شده میان کمپین‌های زیست محیطی و آگاهی مردم از بحران‌های زیست محیطی توانمندسازی افراد جامعه رابطه معناداری وجود دارد. نتایج تحقیقات حاکی از آن است که ارتباطات عمومی محیطی می‌تواند ابزار موثری برای ایجاد انگیزه رفتار پایدار باشد، مشروط بر اینکه به سوگیری‌های شناختی پرداخته شود. در واقع کمپین‌ها به افزایش آگاهی افراد جامعه از جنبه روانی و اجتماعی انجامیده و به ارتقای آن کمک می‌کند.
…
- فهرست منابع در دفتر نشریه موجود است
