شهری مثل تهران که خود را پایتخت یک کشور چند هزار ساله می داند، پایتختی کشوری که میراث فرهنگی بسیار دارد و به بناهای فاخر خود می نازد و مدعی هست که میراث های منقول بسیاری دارد که در موزه های آن مغفول مانده است و بیش از صد موزه را در پایتخت جای داده است باید به یک قطب گردشگری شاخص بیاندیشد، َ آن هم در روزگاری که کشورهای همسایه با ساخت موزه های نوپا و گرانقیمت خود را به مقصد گردشگری فرهنگی تبدیل می کنند و یک فضای رقابتی را ایجاد کرده اند . اما تهران با همه ده ها موزه اش و همه ابنیه تاریخی اش به یک انسجام در گردشگری نرسیده است و نتوانسته به یک قطب بزرگ و چشمگیر تبدیل شود . این گونه است که تهران در یک رقابت فرهنگی و گردشگری چیزی کم دارد، چیزی که بتواند آن قلب گردشگری را بر پایه ادعاهای فرهنگی و میراثی ایجاد کند . در کلانشهر گرانقیمتی چون تهران که دیگر همه چیز گران است و پیدا کردن شرایط ساختن چنین جاذبه از یک بستر بکر سخت و حتی ناممکن است باید چاره ای دیگر اندیشید . از سوی دیگر باید در نظر داشته باشیم که تهران شهر بی سابقه ای نیست و داشته هایش خود یک فرصت بزرگ در حوزه گردشگری هستند پس برای رسیدن به آن قلب بزرگ باید بر روی داشته هایش تکیه کند و منابع موجودش را به کار بگیرد و این فرصت های خاموش را عیان کند و فرصتی را برای عیان کردن میراث های منقول و آثار موزه ای نادیده فراهم کند و از سوی دیگر پیوندی میان جاذبه های خرد و پراکنده اش ایجاد کند . منابع بسیار تهران که هنوز به جاذبه گردشگری تبدیل نشده اند، این گونه در تهران باید به دنبال برنامه ای گشت که قلب گردشگری آن فراهم آورد .
میدان تاریخی مشق که دوره ای کوتاه باغ ملی تهران نامیده می شود به امید مردمی شدن و بهره مندی همگانی از آن یک فرصت منحصر به فرد تاریخی – فرهنگی است که منابع بسیاری در آن وجود دارند . میدانی بزرگ و گسترده که محوطه بزرگی را در قلب تاریخی تهران به خود اختصاص داده است و تاریخچه ای دارد که با تاریخ تهران پیوند خورده است، از روزگاری که محوطه مشق نظام در خارج تهران بوده است تا روزگار مشروطه خواهی و گذر مشروطه خواهان در این محوطه، از اعدام میرزارضای کرمانی تا بالا رفتن بالون در تهران، از کودتای سوم اسفند تا کودتای ۲۸ مرداد، از شکل گیری شهربانی تا آمدن اتومبیلرانی در پایتخت ایران و بر این فهرست تاریخی داستان های بسیاری بیفزایید که هر کدام خود قصه ای از تهران و ایران را در خود دارد .
اگر از منظر معماری هم بخواهید به این مجموعه نگاه کنید باید این مجموعه را یک موزه معماری قلمداد کرد از عمارت قزاقخانه که یادگار دوره قاجاری بر بلندای محوطه است تا ساخت سردرباغ ملی یا شرکت پست تهران و عمارت شهربانی سابق که تلفیق معماری گذشته و دوره جدید هستند . بر این مجموعه ساختمان بانک سپه یا موزه ایران باستان را با طراحی آندره گدار را هم بیفزایید . ساختمان شرکت نفت ایران و انگلیس در کنار سردرباغ ملی که نمای جنوبی آن کار استاد لرزاده است هم بنای شاخص و زیبای دیگری است که در این مجموعه جا گرفته است . و معماری ساختمان کتابخانه و موزه ملی ملک که جدیدترین بنا و در عین حال نمایشگر معماری اسلامی در این مجموعه هست .
این گونه است که می توان با گردش در این محوطه هم خاطره های شهری و تاریخ معاصر را مرور کرد و هم به تماشای میراث غیرمنقولی پرداخت که حاصل تلفیق نگرش های مختلف معمارانه هستند پرداخت . بر این ظرفیت های نهفته در تجربه های میدان مشق باید حضور موزه های مختلف را اضافه کرد . از موزه صنعتی زاده در شمالغربی میدان توپخانه سابق تا موزه بانک سپه که از قدیمی ترین موزه های بانکی کشور است . موزه عبرت که راوی تاریخ انقلاب اسلامی سال ۵۷ و مبارزات سیاسی آن سالهاست و موزه ارتباطات در ساختمان بزرگ پست قدیم تهران جا گرفته است و از موزه ایران باستان و موزه دوران اسلامی تا موزه وقفی حاج حسین ملک که سابقه ای موازی با هم دارند . و موزه های چاپ و نشر و علوم و فناوری که در ساختمان سابق کتابخانه ملی جای گرفته اند . بر اینها باید یکی دو موزه نیمه تعطیل و چند موزه پیرامونی همچون موزه آبگینه و سفالینه های ایران و یا موزه آرداک مانوکیان را افزود . این گونه است که باید مدعی شویم بیشترین مجموعه میراث منقول کشور و متنوع ترین مجموعه آثار موزه ای در این محوطه جای گرفته است که بی نظیر است و هر بخش از مجموعه ها می تواند بخشی از سلایق جامعه را به خود جذب کند .
میدان تاریخی مشق را اگر محدوده میان خیابان امام خمینی ( ره ) تا خیابان سرگرد سخایی به مثابه حریم شمالی و جنوبی در نظر بگیریم و حریم شرقی و غربی آن را خیابان فردوسی تا خیابان سی تیر بدانیم در همجواری مجموعه های متنوعی از میدان توپخانه سابق تا خیابان لاله زار و یا باب همایون قرار گرفته است که محور تهران قدیم و ارگ سلطنتی سابق پیش می رود و از این سو نیز با گذر در خیابان سی تر نیز ادیان گوناگونی را در همسایگی قرار داده است که کم نظیر است . همین گذر نام های تاریخی را در این مجموعه در نظیر بگیرید که خود روایت نام ها و رویدادهای مختلف است از نام سرهنگ سخایی تا نام خیابان پرفسور رولن که می توان داستان هایشان را را در اوراق تاریخ معاصر جستجو کرد .
اگر نقل قول آندره گدار را در دهه ها پیش تر در نظر بگیریم که ظرفیت موزه ملی را برای ده سال بعد از آن دانسته بود باید بگوییم که حالا سالهاست موزه ملی ایران در ابعادی کوچکتر از نیازش حبس شده است . شاید برای همین بود که در جهت نجات و توسعه موزه ملی در سال ۱۳۸۲ در هیئت وزیران تصویب شده بودکه کل مجموعه ساختمان های محوطه مشق در اختیار موزه ملی قرار گیرد . بعد از آن ساختمان قزاقخانه نیز توسط دانشگاه هنر تهاتر شد و پردیس باغ ملی دانشگاه هنر در بخش شمالی این مجموعه به وجود آمد تا بر حضور نهادهای فرهنگی در این بخش افزوده شود . اما حالا سالهاست که بخش قزاقخانه در نمای شمالی میدان مشق خالی و در انتظار مرمت و بهره برداری است . اگر در نظر بگیریم که مصوبات قانونی درباره این مجموعه اجرایی شود در واقع مدیریتی شکل گرفته است تا منابع موجود در این محوطه چند منظوره به جاذبه گردشگری تبدیل شود و موزه ای بزرگ در ابعاد جهانی ایجاد شود که به دلیل معماری تاریخی و وسیع آن می تواند با همه ابرموزه های دنیا رقابت کند . مجموعه ای که می تواند گسست های گردشگری در میانه قلب تاریخی تهران را پرکند و اتصال هایی به وجود آورد که چندین روز گردشگران را در خود مشغول نماید .
توپ مرواری که از میدان توپخانه به شمالغربی مجموعه منتقل شده است در معرض تماشا قرار می گیرد و بخشی از خاطره پنهان تهران زنده می شود . آن وقت شاید بتوان داستان نفت و ملی شدن آن را بتوان به عنوان موضوعی ملی در ساختمان غربی سردرباغ ملی روایت کرد . مجموعه ای که می تواند در کنار هم معنای موزه ملی را تحقق دهد و همه تاریخ و فرهنگ ایران را از عهد باستان تا دوره معاصر به نمایش بگذارد و موزه های همجوار نیز فرصتی برای شبکه سازی پیدا کرده اند .
میدان مشق یک فرصت ملی است که برای بهره برداری ملی نیازمند یک عزم ملی است که همه نهادهای مختلف مرتبط باید همراهی کنند از نهادهایی که خدمات شهری در پایتخت می دهند و همه ارگان هایی که در این مجموعه موزه و یا ابنیه دارند، به ویژه بخش های مستقر از سوی وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به یک مدیریت شبکه ای خدمات رسانی عمومی دست یابند تا بتوانند با مدیریت منابع مختلف گردشگری گرد آمده در این مجموعه را به فعل درآورد و برای آن یک فرصت بین المللی ایجاد کرد . آن وقت ایران و تهران یک قطب کم نظیر دارد که نه تنها صرفه جویی ملی شده است بلکه فرصتی فراهم آورده است که همه کشور و پایتخت آن می توانند از آن بهره اقتصادی، فرهنگی و سیاسی ببرند . میدان مشق می تواند یک فرصت بی نظیر در حوزه دیپلماسی فرهنگی باشد که متأسفانه در سالهای گذشته مغفول مانده است و به ثمر ننشسته است . باید نگاه بخشی و سازمان گرایانه را از میدان مشق برداشت و آن را در معرض یک نگاه ملی و منافع ملی قرار داد . در شرایط خاص زمانه و برای جبران کمیودهای امکاتی و مالی در حوزه فرهنگ باید میدان مشق را غنیمت شمرد و به یک باغ ملی فرهنگی تبدیل کرد . شاید این مهمترین اتفاق پیش رو باشد که منتظر یک ناجی بزرگ است . قطعا گردشگری در تهران و نمود میراث فرهنگی در تهران با تبدیل این مجموعه به یک مجموعه عمومی همچون موزه ملی و یا محوطه ملی میدان مشق با موضوعیت گردشگری به یک دوره جدید تبدیل می شود که خود یک انقلاب بزرگ در این حوزه است .
