تاریخ پزشکی ایران به گذشته‌های دور باز می‌گردد. نخستین مرکز آموزش طب ایران، در قرن سوم میلادی (دوره ساسانیان) در دانشگاه معروف آن زمان، جندی شاپور (گندی شاپور) بر پا شده است. «دوران طلایی پزشکی ایران» بین سده چهارم تا نهم میلادی بوده است. در آن عصر چند تن از برجسته‌ترین پزشکان تاریخ طب از جمله رازی و ابن سینا بالیده‌اند. تاثیر این دو پزشک برجسته قرن‌ها تداوم داشته است. پزشکی نوین در اواسط قرن نوزدهم میلادی پس از تاسیس دارالفنون در سال ۱۲۶۸ ه. ق. (۱۸۵۱م.) به همت امیرکبیر آغاز شد. سپس در سال ۱۳۱۳ خورشیدی با گشایش دانشکده پزشکی تهران و پس از آن با برپایی دانشکده‌های پزشکی در سایر شهرهای بزرگ ایران، پزشکی نوین، شکوفا گردید.
قصه بنای موزه
زمین‌های منطقه کارگر شمالی فعلی، به دلیل وصل کردن سد آب کرج به تهران، به عنوان هدیه از طرف دولت قاجار به امیرکبیر داده شد. پس از مدتی امیرکبیر ساختمان کالسکه خانه سلطنتی را در این منطقه می‌سازد. به دلیل وجود این ساختمان، این منطقه امیرآباد نام گرفت. این بنا در تاریخ ۲ تیر ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۳۴۷ در سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده است. در سال ۱۳۸۰ با همکاری سازمان میراث فرهنگی و دانشگاه علوم پزشکی تهران با عنوان موزه ملی تاریخ علوم پزشکی شروع به کار کرد.
بخش‌های اصلی موزه عبارتند از:
- دیرین انسان‌شناسی
- مردم‌شناسی
- اسناد و نسخ خطی
- دامپزشکی
- چشم پزشکی (دکتر هرمز شمس، خانواده شالچی)
- دندان پزشکی (دکتر مرتضی مصفا، دکتر آذرنوش صنیع، دکتر خلیل طاهرزاده)
- دواخانه نظامی
- اشیاء امانتی موزه ملی ایران
- جراحی (دکتر یحیی عدل، دکتر یوسف میر، دکتر ضیا شمسا)
- کودکان (قریب)
- پاتولوژی (دکتر آرمین، دکتر شریعت)
- روانپزشکی (دکتر داویدیان، دکتر سیاسی، دکتر میرسپاسی، دکتر محمدی)
- دفاع مقدس و انقلاب اسلامی (سلامت در دوران دفاع مقدس، انقلاب اسلامی و دوران کرونا)
در این قسمت تنها به معرفی چهار قسمت مهم موزه به صورت مختصر پرداخته می‌شود.
دیرین انسان شناسی:
جمجمه‌ای دختر ۱۳ ساله: این جمجمه متعلق به دختری بوده که در حدود ۵۰۰۰ سال پیش در شهر سوخته زابل زندگی می‌کرده و مبتلا به بیماری هیدورسفالی بوده است. بر اثر این بیماری مایعی درون جمجمه جمع شده که باعث بزرگ شدن جمجمه شده است. پزشکان آن دوران هم بیماری را تشخیص داده‌اند و هم با جراحی ترپانسیون آن را درمان کرده اند. نقطه عطف این قصه، زنده ماندن دختر حدود یک سال بعد از عمل جراحی است. بافت استخوان شروع به ترمیم خود کرده و این مقدار ترمیم نشان دهنده زنده ماندن شخص در آن بازه زمانی است. این جمجمه به دلیل منحصر به فرد بودنش، در لیست آثار ملی به ثبت رسیده است.
اسناد و نسخ خطی:
در این غرفه حدود ۷۰ نسخه خطی با موضوع پزشکی گردآوری شده است. یکی از کتب مهم این موزه کتاب طب المنصوری تالیف زکریای رازی است. این نسخه قدیمی‌ترین نسخه شناخته شده در جهان است. به خط و زبان عربی است و در مورد طب بالینی صحبت کرده است.
دواخانه:
این داروخانه حدود سال‌های ۱۸۵۰ تا ۱۸۶۰ میلادی توسط وزارت جنگ از کشور اتریش خریداری شد. حدود بیست تا سی سال پس از آن، این داروخانه به دکتر عبدالحسین نظامی، داروساز و دانش آموخته فرانسه داده شد و از آن زمان به بعد به داروخانه نظامی مشهورشد. پس از او پسرش دکتر امیر هوشنگ نظامی این داروخانه را اداره کرد. موقعیت مکانی این داروخانه در خیابان چراغ گاز (امیرکبیر فعلی) بوده است. به دلیل تخریب ساختمان، قفسه‌های داروخانه از سال ۱۳۶۲ تا ۱۳۸۲ در دانشکده داروسازی نگهداری شد. در نهایت در سال ۱۳۸۲ داروخانه به همراه کلیه اسناد، به موزه پزشکی منتقل شد.
اشیا امانی موزه ملی:
همزمان با افتتاح موزه در سال ۱۳۸۰، تعداد ۱۶۳ قلم آثار منحصری به فردی از موزه ملی با موضوع تاریخ پزشکی به صورت امانتی در اختیار موزه ملی تاریخ پزشکی قرار گرفت. این آثار شامل تعدادی شیشه، برنز و سفال می‌باشند.
معرفی موزه در سطح بین‌الملل:
این موزه بنا به موضوعیت آثار منحصر به فرد، توسط اشخاص مختلف در کنگره‌های مختلف جهانی معرفی شده است. ولی اولین بار خود موزه و آثار شاخص آن در کنفرانس کمیته بین‌المللی UMAC در سال ۲۰۱۱ در لیسبون پرتغال معرفی شده و پس از آن در سپتامتر ۲۰۱۳ در پایگاه اطلاعاتی موزه‌های دانشگاهی (UMAC) به ثبت رسیده است.
بنا به گزارش شورای جهانی موزه‌ها، در حدود ۶۵۰۰۰ موزه در کل دنیا فعال هستند. از این تعداد بیش از ۴۰۰۰ موزه دانشگاهی با موضوعات مختلف معرفی شده اند. از این تعداد موزه دانشگاهی، بیش از ۴۰۰ موزه پزشکی در دنیا مشغول به فعالیت هستند. پس از ثبت موزه پزشکی در تهران، ۲۵ موزه دانشگاهی با موضوعات مختلف به ثبت رسیده‌اند.
