با آغاز مذاکرات هیأتهای روسیه و اوکراین، نگاه جهان به استانبول دوخته شد. این نشست در یک فضای سرد و بدون دست دادن طرفین با یکدیگر در دفتر ریاست جمهوری ترکیه در استانبول برگزار شد. رومن آبراموویچ میلیاردر روسی و مالک باشگاه فوتبال چلسی نیز از جمله کسانی بود که به استانبول آمد. متعاقب آن مسکو ضمن تایید حضور آبراموویچ در مذاکرات روسیه و اوکراین، او را عضو هیأت روسیه ندانست. انتشار خبر مسمومیت آبراموویچ درجریان مذاکرات، موجب از نگرانی را به همراه آورد. به مذاکرهکنندگان اوکراینی هشدار داده شد که در جریان مذاکرات استانبول از خوردن، نوشیدن و حتی دست زدن به چیزی خودداری کنند. مذاکرات استانبول که برای دو روز برنامهریزی شده بود، طی یک روز پایان یافت. ترکیه در این مذاکرات رسما شرکت نداشت، اما مولود چاوش اوغلو وزیر خارجه و سدات اونال معاون وزیر خارجه ترکیه محل مذاکرات را ترک نکردند تا در صورت لزوم وارد عمل شوند.
روسیه ضمن تشکر از ترکیه بهخاطر میزبانی از مذاکرات صلح روسیه و اوکراین تاکید دارد ترکیه در این روند در مقایسه با سایر کشورها موضع متوازن و مستقلی اتخاذ کرد و کمپین روس هراسی نتوانست دولت ترکیه و مردم آن را به کام خود بکشد. روسیه مدعی است بخاطر خط مشی متوازن آنکارا، پیشنهاد ترکیه برای کمک در مذاکرات با طرف اوکراین را پذیرفته و از تلاشهای میانجیگری ترکیه و کوشش این کشور برای انجام مذاکرات و یافتن راهحل تشکر میکند. از سوی طرف روس نشانههایی برای عقبنشینی از اوکراین و پایان درگیریها دیده نمیشود. بزعم مسکو، کشورهای غربی خواستار ادامه این جنگ هستند.
تحولات اخیر، احتمال دیدار در سطح رهبران روسیه و اوکراین را کاملاً از بین برد. زیرا روسیه مدعی است که در مقابل او، یک دولت و مدیری که اراده مستقل داشته باشد، وجود ندارد. کشورهای غربی تصور میکنند روسیه را با این جنگ تضعیف کردند. بنابراین دیدارهای صلح که به ابزاری برای مشغول کردن افکار عمومی تبدیل شده، هیچ مفهومی ندارد. هدف غرب برای سناریوی تهیه شده در موضوع بوچا، تخریب ماموریت صلحی است که ترکیه عهدهدار آن شده است. در این ماجرا ترکیه سیاست عقلانی و سازندهای را دنبال میکند و بعد از اتمام این روند، ترکیه که در موقعیت یک کشور قوی و مستقل قرار گرفته، دستاوردهای جدی و مهمی به دست خواهد آورد.
دیمیترو کولبا، وزیر امور خارجه اوکراین درحاشیه نشست وزرای خارجه ناتو در بروکسل، با مولود چاوش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه دیدار و گفتگو کرد و پس از این دیدار اعلام داشت «ترکیه یک دوست واقعی برای اوکراین است. ترکیه شریک واقعی و امیدوار کننده اوکراین باقی خواهد ماند. آنها کمکهای خود به اوکراین را ادامه خواهند داد. از تلاشهای دیپلماتیک ترکیه برای آتشبس تشکر میکنم.» طرف اوکراینی اگرچه پس از مذاکرات خواسته است ترکیه بهعنوان یک کشور «ضامن» باشد، اما طرف ترک اعتقاد دارد هنوز برای بحث در مورد تضمین امنیتی زود است، اگرچه به اصل موضوع نگاهی مثبت دارند و مصمم هستند تا از اوکراین حمایت کنند و به این جنگ را پایان بدهند.
جنگ اوکراین در حالی ادامه مییابد که ترکیه با این حساب که موازنهها بهنفع این کشور تغییر خواهد کرد، عرصه دیپلماسی را سبک سنگین میکند. ترکیه، بهعنوان عضو ناتو، که با اوکراین و روسیه در دریای سیاه مرز مشترک دریایی دارد، از حمله نظامی روسیه به اوکراین انتقاد کرده است، اما همچنان تمایل به حفظ ارتباط خود با مسکو است. ترکیه از یک سو به اوکراین تسلیحات میدهد و از سوی دیگر به کمپین تحریم روسیه نمی پیوندد. پرواضح است که جنگ اوکراین موجب کاهش تنش اردوغان با شرکای غربی خود در خارج و توقف فرسایش حمایت مردمی از او بهرغم بحران اقتصادی در داخل شده است. پنجره فرصت اردوغان، نه فقط شمال و غرب، بلکه جنوب را هم رصد میکند. اردوغان در گفتگوی اخیرش با نخست وزیر اتریش تأکید کرده «به تلاشهای خود برای برقراری صلح بین روسیه و اوکراین به بهترین شکل ممکن ادامه میدهد.» ترکیه در تحریمهای آمریکا و اتحادیه اروپا علیه روسیه و اتخاذ تصمیمات در راستای هنجارهای حقوق بینالمللی از جمله در مسئله تنگهها مشارکت نکرده و حریم هوایی خود را برای کشتیها و هواپیماهای روسی باز نگه داشته است.
مولود چاوش اوغلو وزیر خارجه ترکیه بر این باور است: «ترکیه تمام تلاش خود را برای دستیابی به آتش بس دائمیبین روسیه و اوکراین انجام میدهد. این واقعیت که ترکیه هر دو طرف را گردهم آورده و هر دو طرف خواهان حضور ترکیه در این جلسات هستند، نشان دهنده اعتماد به ترکیه است. تماس دائمی با طرفهای مذاکره در بلاروس، بازدیدهای ما از مسکو در نهایت گردهم آوردن مذاکره کنندگان در استانبول ادامه دارد. پیشرفت قابل توجهی در اینجا حاصل شد. موضوعات جدی در سطوح بالاتر مورد بحث قرار خواهد گرفت. همزمان با ادامه مذاکرات هیأتهای فنی، وزرای خارجه دیدار خواهند کرد و سپس در صورت لزوم رهبران گردهم خواهند آمد».
به گفته او، اقداماتی که در این زمینه انجام خواهد شد، به توافقاتی که بین دو طرف حاصل میشود بستگی دارد. «احتمال سفر پوتین به ترکیه وجود دارد و منتظر تاریخ هستیم. ما منتظر آمدن پوتین به ترکیه هستیم. یکی از موضوعاتی که ما مدتهاست با جدیت دنبال میکنیم، اقدامات بشردوستانه است. در موضوعات بشردوستانه، موضع و پیشنهادات خود را بیان کردیم. متأسفانه این امر تاکنون محقق نشده است. هر دو طرف یکدیگر را مقصر میدانند، هر دو طرف میخواهند کریدورها بهسمت آنها باز شود. در دوره بعدی نیز ما بهعنوان یک میانجی و میزبان صادق و بهعنوان یک کشور تسهیل کننده ترجیح میدهیم جلسات را در استانبول داشته باشیم. همچنین مایلیم این جلسات را در سطح رهبران میزبانی کنیم. نکته مهم این است که دو طرف روندی را آغاز کنند که به صلحی پایدار منجر شود. دو مورد از دشوارترین مسائل، وضعیت کریمه و دونباس است. زمانی که توافقی صورت گرفت، این توافق در مجالس دو کشور مطرح خواهد شد و حتی در اوکراین همهپرسی برگزار خواهد شد. این مسائل حساس را نمیتوان زیر آتش سلاح به وسیله مذاکره پیگیری کرد، باید آتشبس برقرار شود. برخی مسائل را باید به تصمیم رهبران و برخی مسائل را به زمان باید سپرد. ابتدا باید آتشبس و آرامش برقرار شده و سپس گامهای بعدی برداشته شود».
بنظر میرسد پس از حوادث شهرهای بوچا و بورودیانکا در دیدگاه مقامات ترکیه تغییراتی دیده میشود. ابراهیم کالین، سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه در طی گفتگو با روزنامه انگلیسی فایننشال تایمز تاکید کرده است که «تصاویر وحشتناک از شهرهایی مانند بوچا و بورودیانکا بر تمایل اوکراین برای ادامه مذاکرات تأثیر گذاشته است. همه ما با دیدن این عکسها از نقض حقوقبشر و جنایات جنگی احتمالی خشمگین شدیم. این رویداد ادامه مذاکرات بهویژه از طرف اوکراین را بهخطر انداخت.
حملات روسیه به غیرنظامیان در اوکراین، مانع از مذاکرات صلح شده است. تحولات و تصاویر از بوچا و چند مکان دیگر، ادامه مذاکرات را دشوارتر میکند. این اقدامات بسیار وحشتناک، غیرقابل قبول و غیر انسانی بوده و هر کسی که این کار را انجام داده است، باید محاکمه شود. باید به دیپلماسی فرصت دهیم و ادامه گفتگو با طرف روسی مهم است. من شخصاً انتظار پیشرفت بزرگی برای چند روز یا یک هفته آینده ندارم. اما شاید بتوانیم بعد از یک یا دو هفته دوباره شاهد تحرکاتی باشیم. بهنظر میرسد روسیه نگران تأثیر تحریمهای غرب بر اقتصاد است. آنها در اوکراین متحمل آسیبهای زیادی شدند، اما ممکن است زیانهای اقتصادی شروع به تأثیرگذاری بر وضعیت اقتصادی کند. ترکیه، اوکراین و جامعه بینالمللی خواستههای روسیه را نخواهند پذیرفت و این خواستهها غیر واقعی است».
میانجیگری ترکیه در حالی است که این کشور در سال ۲۰۲۱، با اوکراین یک قرارداد بزرگ برای خرید هواپیماهای بدون سرنشین امضا کرد. در سه ماهه اول سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲، صادرات تسلیحات ترکیه به اوکراین ۳۰ برابر شد، بهویژه با فروش هواپیماهای بدون سرنشین موسوم به «بایراکتار تی بی۲.» ترکیه ۵۹.۱ میلیون دلار سیستم دفاعی صادر کرد که این رقم در سه ماهه اول سال گذشته میلادی ۱.۹ میلیون دلار بود. در بین این سفارشات، پهپادهای بایراکتار تی بی۲ در جایگاه خوبی قرار دارند، از آنها برای حمله به کاروانهای زرهی روسیه استفاده میشد. کییف در سالهای اخیر حدود ۲۰ دستگاه را خریداری کرده اما در اوایل سال ۲۰۲۲، سفارش ۱۶ دستگاه ثبت شد که در اوایل ماه مارس به اوکراین تحویل داده شد. مجموع صادرات دفاعی آنکارا در سه ماهه اول نسبت به سال قبل ۴۸.۶ درصد افزایش یافته است. ترکیه در سال ۲۰۲۱ به ارزش ۳.۲۲۴ میلیارد دلار محصولات دفاعی صادر کرد که نسبت به سال ۲۰۲۰ افزایش ۴۱.۵ درصدی را نشان میدهد.
به ادعای مقامات ترکیه، مذاکرات اخیر در استانبول نتایج مثبتی در میان افکار عمومی مردم این کشور داشته است. نتایج نظرسنجی موسسه «آردا سوروی» در نوع خود جالب است در این نظر سنجی از مردم سئوال شده که به نظر آنها ترکیه در قبال جنگ روسیه با اوکراین چه رویکردی باید داشته باشد. ۹۱.۵ درصد از مردم، از سیاست بیطرفی ترکیه در قبال جنگ اوکرین و روسیه استقبال میکنند و ۵.۹ درصد از شرکت کنندگان نظر دادهاند که ترکیه نباید در این جنگ طرف اوکراین را بگیرد. ۲.۵ درصد نیز معتقدند ترکیه باید درکنار روسیه بایستد.