▫️حرف یک کلمه است و به قدری صحیح و مهم است و رفقای ما چنان از مطلب دور و عاری هستند که شخص هر قدر تکرار کند و طول و تفصیل بدهد باز کم گفته است. به رفقا باید گفت تا حالا ما گرفتار روس و انگلیس بودیم اگر نجنبید و غیرت نکنید فردا گرفتار افغان و ترکمن و کرد و قفقازی و ارمنی و عرب خواهیم بود… دولت‌های جمهوری یا سلطنتی تشکیل دهند و کرسی‌نشین مجالس بین‌المللی گردند و ما همچنان در اوّل وصف او مانده باشیم.
▫️این قدر باید دانست که امروز دیگر دورۀ زندگانی بین‌المللی است؛ یعنی هیچ ملّتی ممکن نیست خارج از حوزۀ ملل و دُوَل دنیا بماند. اوضاع داخلی هر مملکت هم باید قهراً تبعیت از اوضاع سایر ممالک بکند. این حرف اگر سابق راست بود حالا راست‌تر شده. سابقاً دُوَل معظمه و کیفیت پلیتیکی آن دوره ممکن بود یک یا چند ملت ضعیف را در حال پستی و یا انفرادی و جدایی نگاه بدارد. امروز دیگر ممکن نیست.
▫️دُوَل و ملل همه داخل در یک حوزه و اجتماع خواهند بود و اوضاع و زندگی آن‌ها بر یکدیگر تأثیر کلی خواهد داشت و مملکت ما خارج از حوزه نخواهند ماند. نهایت اینکه اگر مردم مملکت خودشان درصدد اصلاح کار و متناسب ساختن اوضاع خویش با کیفیات خارجی نباشند، قهراً در تحت هدایت دیگران خواهیم بود. انگلیس نباشد، امریکا خواهد بود یا ممالک دیگر.
▫️تصور نکنید با این فسادی که در ما هست اگر از امریکا استمداد کنیم، بهتر از انگلیس است. هر کس باشد باید اختیارات ما را سلب کند و به ارادۀ خود عمل نماید. در آن صورت که ما استقلال خود را از دست داده باشیم «مرا چه ابن یامین چه یهودا»
▫️اما این را هم باید دانست که اساس دولت انگلیس و مستملکات او هم به این شکل نخواهد ماند و تغییرات و انقلابات کلی در پیش است. افسوس در همین است که اگر دنیا را آب ببرد ما را خواب برده است.
محمدعلیفروغی
سیاست‌نام ذکاء‌الملک
مقاله‌ها، نامه‌ها و سخنرانی‌های سیاسی محمّدعلی فروغی، به‌کوشش ایرج افشار، هرمز همایون‌پور، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۴۰۰، ص ۷۷-۷۸
به بهانه ۵ آذر سالروز درگذشت محمدعلی فروغی، ملقّب به ذُکاءُالمُلک، ملی‌گرا، ادیب و سیاست‌مدار بزرگ ایرانی.
جوش دریا
