غار اسپهبد خورشید، در ۱۸۰ کیلومتری تهران و در ناحیه دوآب شهرستان سوادکوه در مسیر جاده اصلی تهران- قائم شهر و با مختصاتN: ۳.۵۹ ۴۱/۴ و E: ۰۵.۰۴ ۱۵/۸ وALT: ۱۲۶۰m قرارگرفته است. دهانه غار تقریباً دایرهای شکل و به قطر تقریبی ۸۵ متر است این تاق یکی از بزرگترین تاقهای طبیعی دنیا شمرده میشود.
عمق دهانه اصلی طاق و دیوارههای طرفین که در ارتفاعات بالا به شکل طاق به هم میپیوندد ۲۰ تا ۴۰ متر میباشد. در دیواره پشت طاق که با شیب بسیار تندی قرار گرفته است.
معماران دوره ساسانی جهت ایجاد تاسیسات و سنگرهای دفاعی با استادی تمام قسمتهایی از کوه را تراش داده و به این وسیله مصطبهسازی نموده و بعد با استفاده از سنگ و ساروج وگچ بناهای مورد نظر خود را ایجاد نمودهاند.
- بناهای شرقی
در دیواره شرقی غار بنایی عظیم از سنگ وساروج ساخته شده است. این قسمت از غار به صورت مصطبههای روی هم از پایین طاق بزرگ شروع شده و تا زیر سقف امتداد مییابد، تعداد این مصطبهها چهار عدد میباشد
- بناهای غربی
در سمت راست طاق تاسیسات دیگری دیده میشودکه به صورت دو طبقه ساخته شده است طبقه اول که از کف طاق شروع میشود در بلندترین قسمت حدود۱۰ متر ارتفاع دارد
در انتهای این ایوان یک ورودی با طاقی بسیار زیبا از نوع تاقهای سوراخ کلیدی ساسانی قرارگرفته است. که به یک اتاق که براثر ریزش آوار پر شده است منتهی میشود. در کنار ایوان، بقایای یک راه پله به چشم میخورد که به طبقه دوم راه مییابد.
در تابستان سال ۱۴۰۲ نخستین فصل کاوش باستان¬شناسی غار اسپهبد خورشید در این بخش از بناهای غار آغاز شد. در نتیجه کاوش بر روی تراس اول بناهای غربی یک اتاق بزرگ به طول۵۰/۷ متر و عرض۷۰/۳ متر بدست آمد.
این فضای معماری یک کارگاه آهنگری و ساخت ابزار جنگی فلزی بوده است
آثار بدست آمده از این کارگاه صنعتی شامل قطعات متعدد نوک پیکان، سرنیزه و خنجر بوده است. یکی از مهمترین اشیایی که در این بخش و در کنار یک خمره بزرگ ذخیره آذوقه قرار داشت یک گل مهر با ۷ اثر مهر میباشد که شامل یک اثر مهر با خط پهلوی کتیبهایی و چندین اثر مهر با نقوش حیوانی است. این گل مهر به شکل مدور و به قطر۸/۴ سانتیمتر میباشد
