صنعت داروسازی کشور از بدو تولد تا به امروز فراز و فرودهای بسیاری داشته است و همواره جزو سردمداران توسعه در کشور بوده است، تامین ۹۷ درصد داروی مورد نیاز مردم کشور از تولید داخل و تولید ۷۲ درصد مواد موثره دارویی قدم بسیار مهمی بوده است که در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی شکل گرفته است.
در آستانه بیست و یکمین سال تاسیس سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی شیمیایی و بسته‌بندی دارویی به گفتگو با مهندس فرامرز اختراعی، رئیس این تشکل نشستیم که در ادامه تقدیم حضور می‌گردد.
- حدود ۳۰ سال است صنعت تولید محصولات بسته‌بندی و مواد اولیه در ایران شکل گرفته، چه اتفاقاتی در این سال‌ها رخ داده است؟
در حوزه بسته‌بندی به خودکفایی رسیده‌ایم، همانطور که بارها شنیده‌اید خوشبختانه در صنایع بسته‌بندی دارویی به خودکفایی قطعی رسیده‌ایم؛ خیلی‌ها ممکن است ارزش این صنعت را به ظاهر واژه بسته‌بندی تصور کنند اما در صنعت دارو بسیاری از تجهیزات بسته‌بندی مانند تیوب شیشه‌ای که سال‌ها در انحصار شات آلمان بوده است و تمام ویلاهای شیشه‌ای شیشه‌های آمپول و کارتریج‌های دارویی مانند دندانپزشکی را از آن می‌سازند و با دقت صدم میلیمتر در ضخامت و کیفیت بسیار حساس مواد اولیه شیشه‌ای و با فرایند پیچیده‌ای تولید می‌شود از افتخارات این صنعت بوده و از کپسول ژلاتین تا فیلم پی وی سی و فویل آلومینیوم دارویی بگیرید تا انواع کپ و رابر استاپر و پلی اتیلن و پلی پروپیلن دارویی که همه و همه که افتخار خودکفایی کامل این صنعت را نوید می‌دهد از دستاوردهای صنعت دارویی کشور است.
امروزه خوشحالیم که در حوزه تولید مواد جانبی دارو که مصارف بسیار حجیم و سنگینی دارد نیز پیشرفت‌های خوبی داشتیم، صدها قلم ماده جانبی از جمله مواد معدنی مانند پودر تالک، کربنات کلسیم املاح سدیم و پتاسیم و منیزیم و برخی پلیمرها مانند‌ام پی جی و پی وی پی که به عنوان دومین تولید کننده در دنیا به بازار آمده‌ایم و توانسته‌ایم این دسته از مواد دارویی را تولید و به رشد خوبی برسانیم.
امروزه مدرن‌ترین شرکت‌ها را برای تولید مواد جانبی داریم که برخی از آنها در واکنش‌های پیچیده مثلاً تحت فشار ۱۲۰ اتمسفر و درجه حرارت‌های بالا تولید می‌شوند.
در حوزه تولید مواد موثره دارویی نیز امروز به افتخار تولید بیش از ۴۱۰ مولکول دارویی رسیده‌ایم که سهم زیادی در خودکفایی ملی صنعت دارو داشته است. بدیهی است مواد موثره دارویی را می‌توان به عنوان پیچیده‌ترین و‌های تک‌ترین صنعت شیمی نام برد و هرچه از ارزش فنی و اقتصادی و کاهش ارزبری و وابستگی کشور از این صنعت سخن بگوییم بجاست.
همه کارگزاران صنعت دارو بر این واقعیت که در این شرایط سخت تحریم و کمبود منابع ارزی بدون دستیابی به صنایع بسته‌بندی، مواد جانبی و مواد موثره دارویی که در داخل تولید می‌شوند، قادر به تأمین داروی مردم نمی‌توانستیم باشیم متحدالنظر هستند.
- ایجاد این صنعت چه ارزش افزوده‌ای برای کشور دارد؟
در صنعت مواد موثره دارویی با کمتر از ۱۵۰ میلیون دلار مصرف ارز قادریم بیش از ۷۲ درصد مواد دارویی کشور را تولید کنیم و وقتی از خودکفایی صحبت می‌کنیم یعنی خودکفایی ارزشی نه خودکفایی تعدادی. این محاسبات بر اساس ارزش داروهایی که مواد موثره آنها داخلی است از روی آمارنامه دارویی صورت پذیرفته و به واقع اگر سهم بسته‌بندی و مواد جانبی را که در دارو مصرف می‌شوند بتوان محاسبه نمود، اندازه ارزش خودکفایی این بخش به مراتب بالاتر می‌باشد. وقتی این سطح از خودکفایی با مصارف ارزی ۱۵۰ میلیون دلاری تامین می‌شود در حالی که برای مابقی داروها بیش از ۲ میلیارد دلار ارز مصرف می‌گردد، باید به ارزش تولید داخلی افتخار نمود. که این نشان دهنده صرفه‌جویی ارزی بسیار عظیمی است که در حوزه تولیدی این سندیکا با آن مواجه هستیم.
موفقیت‌های بزرگی نیز در تولید یکی از پیچیده‌ترین مولکول‌های شیمیایی که به عنوان رفرنس استاندارد مشهور هستند و تحت عنوان ناخالصی‌ها و رفرنس استانداردها که برای اندازه‌گیری ناخالصی و خلوص دارو مورد محک هستند را با همکاری دانشمندان کشور تولید کرده‌ایم، انشاالله به لطف خداوند و تلاش جوانان و دانشمندان کشور به زودی در زنجیره تامین داروی کشور و رفرانس استانداردها به خودکفایی خواهیم رسید.
- مسیر توسعه در صنایع کشور از منظر شما چگونه است؟
مسیر اصلی همان خودکفایی است که شعار اصلی انقلاب اسلامی بوده است. در سالهای اولیه پس از انقلاب اسلامی حتی تصور تولید مواد موثره دارویی در داخل کشور تصوری دست نیافتنی به نظر می‌آمد.
البته در بسیاری از کشورهای دنیا نیز توجه کمتری به این صنعت بدلیل پیچیدگی‌های فنی آن شده است و ما می‌بینیم که کشورهای توسعه یافته حتی سهم بسیار کمی در تولید مواد اولیه دارویی دارند.
به غیر از کشورهای هند و چین که به دلایل نیروی کار ارزان، منابع سرشار، موقعیت جغرافیایی و البته کمک‌های غرب توانستند در این صنعت پیشرفت بسیاری کنند و حرفی برای گفتن داشته باشند. خوشبختانه امروز ما شاهد آن هستیم که ایران به این حوزه ورود پیدا کرده و توانسته به شکوفایی دست پیدا کند.
در زمان بحران کرونا حتی کشور آمریکا با بحران دارو روبرو شد چراکه کشورهای هند و چین از صادرات مواد اولیه دارویی خودداری می‌کردند. اما خوشبختانه در همین دوره ما در کشور ایران با کمبود جدی دارو مواجه نشدیم چون بیش از ۷۲ درصد مواد اولیه را خودمان تولید می‌کنیم. اینجاست که اهمیت خودکفایی تولید مواد اولیه دارویی خود را نشان می‌دهد.
امروزه صنعت مواد اولیه این افتخار را دارد که با صنایع پتروشیمی همکاری موثر داشته باشد و بخشی از نیازهای این صنعت را در اختیارشان قرار دهد. ما هیچ تردیدی در این باره نداریم که ظرف ۶ سال آینده می‌توانیم ایران را به عنوان یکی از قطب‌های تولید مواد اولیه دارویی معرفی نمائیم. به شرطی که موانعی که بر سر راه پیشرفت این صنعت وجود دارد رفع شود و جلوی افرادی که به هر دلیلی نمی‌خواهند تولید مواد اولیه در کشور بیش از پیش توسعه یابد گرفته شود.
- آیا برای جهش بیشتر نباید مسیر را تغییر داد؟
دمیدن امید در جوانان کلید راهگشای صنعت داروسازی کشور است. ما بایستی طلسم نا امیدی در کشور را بشکنیم و بر اهداف خود متمرکز شویم. خوشبختانه تا اینجای کار تمامی پیشرفت‌ها و موفقیت‌هایی که در این صنعت کسب کرده‌ایم منجر به ایجاد امید در بسیاری از دانشجویان و پژوهشگران جوان ما شده است. با برنامه‌ریزی بسیار دقیق و هدف‌گذاری در این صنعت شاهد آن هستیم که برخی جوانان پس از تحصیل در دانشگاه‌های مطرح خارج از کشور به ایران بازگشتند و در صنعت فعال شدند و بسیاری از دانشجویان رشته‌های مرتبط از مهاجرت تحصیلی منصرف شدند. انشالله که این امید بیش از پیش در میان جوانان جاری گردد تا ما شاهد آینده‌ای روشن‌تر باشیم.
