نوشته نینا ناتان والد ۱
۲۴ فوریه ۲۰۳۳ فارین افرین
در سخنانی مهم، ولادی میر پوتین تعلیق مشارکت کشورش در معاهده ی کاهش سلاح های استراتژیک(استارت) که تنها توافق بزرگ باقی مانده بین روسیه و امریکا برای کنترل تسلیحات هسته ای است را اعلام و تهدید به از سرگیری آزمایش سلاح های هسته ای نمود . این بیانیه سبب ایجاد نگرانی در جامعه بین الملل شد. زیرا نشانه تمایل پوتین به استفاده از زرادخانه هسته ای خود همچون شمشیر داموکلس بر سر کشورهای غربی به منظور محدود ساختن حمایت ناتو از ا کر این است.
از زمان حمله روسیه به اکراین در ماه فوریه ۲۰۲۲ رهبران روسیه تهدیدهای هسته ای آشکار و متعددی را علیه اکراین و کشورهای عضو پیمان ناتو مطرح کرده اند.در ماه آوریل ۲۰۲۲، پوتین قول پاسخ تلافی جویانه سریع و برق آسا به مداخله خارجیان در جنگ اوکراین را داده و افزود کلیه ابزارها برای این اقدام را در اختیار دارد، ابزارهایی که درباره ی آنها لاف نمی زنیم. با این وجود، تا کنون تغییر مهم یا قابل رویتی در آمادگی عملیاتی برای استفاده از سلاح های هسته ای در روسیه یا کشورهای غربی وجود نداشته است.
بعضی از ناظرین تصمیم روسیه مبنی بر عدم استفاده از سلاح های اتمی را نشانه ی آن می دانند که روسیه هرگز از این سلاح ها استفاده نخواهد کرد. این ارزیابی پوتین را باز یگ ری منطقی فرض می کن د و فاجعه و وضعیت بدی که استقرار این سلاح ها به دنبال می آورد، را خطرناک نمی بینند.اینکه آیا بکارگیری سلاح هسته ای توسط روسیه بلوف محض است، روشن نیست. بعلاوه هر چند سلاح های هسته ای در جنگ اکراین به دلیل عدم استفاده مورد اعتنا نبوده اند اما از نظر مشخص نمودن چا ر چوب وحی طه در گیری ها قابل توجه بوده اند. زرادخانه اتمی روسیه علاوه بر ممانعت از مداخله بیشتر ناتو و کمک به طولانی شدن جنگ، دستیابی به هرگونه راه حل متعارف برای خاتمه جنگ را دشوارتر ساخته است.
تردیدی نیست که جنگ اکراین از زمان بحران موشکی ۱۹۶۲ کوبا، خطرناکترین مواجهه اتمی است. همانطوریکه کشتار و فاجعه سال قبل نشان داده است، سلاح های اتمی حتی اگر در سیلوه های خود نگهداری شوند، باز هم قدرت بالای ویرانگر شان قابل کتمان نیست و نیاز است تا دولت ها ، تابوی عدم بکارگیری آنها را تقویت نمایند.
بازدارندگی مرگبار
در جنگ اکراین از امتیاز در اختیار داشتن سلاح های هسته ای روسیه بهره برده است. پوتین از قدرت هسته ای کشورش به منظور بازداشتن ناتو از مداخله ی نظامی به نفع اکراین استفاده کرده است. بازدارندگی موثر بوده است. غرب (بطور منطقی) راضی به ورود مستقیم به جنگ اکراین یا حتی ارسال سلاح های دوربرد که بتواند به نقاط دور روسیه برسد، نشده است زیرا این کمک می تواند به جنگ اتمی آخرالزمانی منجر شود. در نتیجه ، ورود غرب به جنگ ، احتمالا به طولانی تر شدن آن می انجامید و جنگ طولانی تر نتیجه اش کشته های بیشتر و تخریب های گسترده تر بود. اگر سلاح های اتمی در محاسبات لحاظ نمی شدند، امر یکا و اعضای ناتو قادر بودند سلاح های متعارف برتر خود را ، بطور موثر تری در دفاع از اکراین و پیروزی سریعتر در جنگ بکار گیرند. اما توان هسته ای پوتین ، برتری نظامی متعارف غرب را خنثی می سازد.
با این وجود احتمال دارد در وهله اول سلاح های هسته ای روس ی ه جسارت حمله به اکراین را به پوتین داده باشد، زیرا بدون اندیشیدن راهی برای دور نگه داشتن امریکا و ناتو از جنگ اکراین ، او به آن کشور حمله ن می کرد. هرچند پوتین در ارزیابی توان نظامی روسیه به شدت دچار اشتباه شد، با این حال رهبران نظامی روسیه از ضعف سلاح های متعارف خود در برابر غرب آگاه بودند .این واقعیت که رهبران روسیه به دفعات صریحاً از تهدیدات هسته ای گفته اند، بیانگر آن است که زرادخانه هسته ای خود را وسیله ی جبران ضعف خویش در حوزه سلاح های متعارف می دانند.
مطمئناً سلاح های هسته ای موجود در زرادخانه های چندین کشور عضو ناتو مانع از گسترش جنگ توسط روسیه به کشورهای ناتو مثل لهستان ، رومانی یا کشورهای حوزه بالتیک شده است. لذا بازدارندگی هسته ای، به وضوح به جلوگیری از گس ترش جنگ کمک کرده است .
(بازدارندگی اتمی) اما جنگ متعارف را طولانی تر و موجب افزایش هزینه ها برای همه، بویژه اکراین شده است. یک جنگ فرسایشی وحشیانه و شدید می تواند مدت طولانی تداوم یافته بدون آنکه یک طرف بتواند، طرف دیگر را ناک اوت نماید. در این جنگ ، روسیه با توجه به جمعیت بیشت ر و ارتش بزرگتر، برتری بارزی بر اکراین دارد.
لحظه ی خطرناک
بعضی از تحلیلگران غربی به ایالات متحده و ناتو نوصیه می کنند که با پشتیبانی صریح تر از اکراین و بیرون راندن نیروهای روسی از آن کشور، به بلوف های روسیه پاسخ دهند. رهبران روسیه مکرراً نسبت به تشدید تنش در روابط با غرب در صورت تداوم تسلیح اکراین از سوی آنها هشدار داده و گرچه این اخطار همچنان تکرار می شود، اما کرملین عملاً به سلاح هسته ای متوسل نشده و تابوی استفاده از ان سلاح ها را نشکسته است. در نتیجه بسیاری از ناظران که اکثر آنها غیر دولتی هستند، رهیافت کاوالیه در خصوص خطر تشدید تنش هسته ای را پیش گرفته اند.( رهیافت کاوالیه به معنی بی توجهی به احساسات سایر افراد یا جدی نگرفتن یک موقعیت یا وضعیت است).
بعضی از کارشناسان نیز عدم استفاده پوتین از سلاح های هسته ای در یکسال گذشته، برغم شکستهای نظامی شرم آور را نشانه عدم استفاده ی او از این سلاح ها در آینده می دانند. لذا می گویند غرب باید آنچه می تواند برای حمایت از اکراین بکار گیرد. آنها ضمن انتقاد از رئیس جمهور آمریکا ، جوبایدن به دلیل امتناع از ارسال تجهیزات نظامی پیشرفته ، افرادی را که در مورد تشدید تنش هسته ای غوغا به پا کرده اند، مورد تمسخر قرار می دهند. این گروه ، همانطور که « اریک شولز » خبرنگار نشریه آتلانتیک در ژانویه ی ۲۰۲۳ نوشته است، معتقدند که « بزرگترین تهدید هسته ای که در برابر ما قرار دارد، پیروزی روسیه است. » . تیموتی اسنایدر مورخ و یکی از برجسته ترین کارشناسان امور نظامی و جنگ، ضمن رد تهدیدهای روسیه، آن را صرفاً « لفاظی » برای ترساندن غرب توصیف می کند. او در ماه فوریه ۲۰۲۳، ضمن به سخره گرفتن افرادی که نگران تشدید تنش هسته ای بودند، مباحث مرتبط با خطر جنگ هسته ای را صرفاً « رسانه ای » و روشی برای تغییر دادن جای قربانی فرضی با قربانیان واقعی می داند.
اما بعضی از کارشناسان نزدیک به پوتین نظیر « ماشا گسن » با این استدلال مخالفند. آنها نسبت به عقلانیت پوتین خوش بینی اندکی دارند. گسن معتقد است که در دیدگاه پیچیده و در هم تندیده رئیس جمهور روسیه، استفاده از سلاح های هسته ای می تواند به عنوان اقدامی منطقی توجیه شود.
تصمیم روسیه در خصوص تعلیق اجرای موافقتنامه ی استارت جدید(آخرین موافقتنامه در خصوص محدود کردن زرادخانه اتمی دو قدر ت بزرگ جهانی) اقدامی به شدت یاس آور است و خطرات تنش هسته ای را افزا یش می دهد.این اقدام روسیه نشانگر آن است که دیگر آن کشور در نظام متقابل بازرسی ها و تبادل اطلاعات مربوط به انبار سلاح های هسته ای مشارکت نخواهد کرد.تبادلات اطلاعاتی اقدامی مهم و حیاتی در امر اعتمادسازی و یکی از آخرین کانالهای منظم ارتب اطی بین امریکا و روسیه در خصوص زرادخانه های هسته ای آنها بود. اما وزارت امورخارجه روسیه بر تداوم رعایت محدودیت های مربوط به کلاهک های اتمی که بر طبق این معاهده می توانند، استقرار یابند، تاکید کرده است.( ۱۵۵۰ کلاهک اتمی مستقر و ۷۰۰ کلاهک مستقر بر وسایل نقلیه مخصوص) . لذا این تعلیق احتمالاً بدان معنی است که پیمان استارت جدید بعد از انقضایش در سال ۲۰۲۶، جایگزین نخواهد شد. برای نخستین بار پس از ۱۹۷۲ ، بدون یک پیمان چایگزین ، هیچگونه محدودیتی در خصوص زرادخانه های اتمی متوجه روسیه و امریکا نخواهد بود و این دستورالعمل یک مسابقه تسلیحاتی جدید و خطرناک است.
هیچ راه حل آسان و مناسبی برای الزام دولتهای غربی جز بازدارندگی به دلیل تهدید بالقوه بمب های روسی وجود ندارد و این امر ناشی از پیامدهای ژئوپولتیکی جهان دارای سلاح هسته ای است. منتقدان ، این رفتار کشورهای غربی را « خودبازدارندگی » نامیده و به سخره گرفته اند. در حالیکه واضح و روشن است که این بازدارندگی است. در دوره ی جنگ سرد، زمانی که شوروی در سال ۱۹۵۶ به مجارستان و در سال ۱۹۶۸ به چک اسلواکی حمله کرد، جهان غرب اقدام نظامی نکرد. رهبران غرب به دلیل خطر تشدید تنش هسته ای، که امری غیرقابل پذیرش بود، در حاشیه قرار گرفتند.
سلاح های هسته ای و احتمال پیروزی اکراین
چون تجاوز بی دلیل روسیه سبب به چالش کشیدن هنجارهای مهم بین المللی مربوط به تمامیت سرزمینی کشورها شده است، از این رو پیروزی اکراین در این جنگ با اهمیت تر جلوه می کند. اما کیفیت پیروزی اکراین مبهم است. در جهان عاری از سلاح های هسته ای ، پیروزی نظامی نسبتاً آسان به نظر می رسد: بازپس گیری کلیه سرزمینهای اکراین شامل شبه جزیره ی کریمه. اما در جهان دارای سلاح های هسته ای ، چنین پیروزی احتمالاً دور از دسترس است. دستیابی کیف به یک ن تیجه ی خوب، پیچیده و کمتر رضایت بخش خواهد بود.
چالشی که فرماندهان اکراینی با آن مواجه هستند، همزمان نحوه ممانعت از بهره مندی روسیه از امتیاز هسته ای خود و در همانحال اجتناب از جنگ اتمی است. اما ذات جنگ گسترش فعالیتهای جنگی و خطر واقعی تشدید آن فعالیتها است . بعضی از مفسرین، غرب را به خاطر افزایش آهسته اما پیوسته کمک های مرگبار به اکراین تحسین کرده اند. این دسته از مفسرین، ک مک های غرب به اکراین را راهبرد هوشمندانه افزایش تدریجی کمک های تسلیحاتی به روشی که دشمنی آشکار تلقی نمی شود، توصیف کرده اند.مثلاً، در ماه ژانویه ۲۰۲۳، سر انجام ، غرب مخالفت طولانی خود با تامین تانک برای اکراین را کنار گذاشت. بلافاصله، کیف تقاضای خود را برای دریافت هواپیمای جنگی که اکراین را قادر می سازد به اهدافی در عمق خاک روسیه حمله کند، مطرح ساخت.
به نظر نمی رسد امریکا و رهبران اروپا تصور روشنی از خط قرمزهای موجود در اکراین داشته باش ند. زیرا آنها قادر به درک خطر اقدامات حمایتی دیر هنگام خود به اکراین یعنی مواجهه با پاسخ نهایی روسیه نمی باشند . همانطوریکه کریستین فون بروس گارد، کارشناس دکترین اتمی روسیه در ماه فوریه در مجله فارین افریز نوشته است « اگر رهبران نظامی یا سیاسی روسیه، به این نتیجه برسند که تصمیم به مقابله نظامی مستقیم با ناتو اجتناب ناپذیر است، آنگاه لحظه مرگبار فرا خواهد رسید . »
او به رهبران غرب هشدار می دهد، به گونه ای رفتار کنند که آن رفتار را روسیه به اشتباه ، آمادگی برای عملیات نظامی علیه آن کشور تفسیر نکنند. تامین سلاح های مرگبار بیشتر برای اکراین، ارائه اطلاعات برای هدف قرار دادن نظامیان و زیر ساختهای نظامی روسیه یا اعزام مشاوران نظامی به اکراین به معنای نیت غرب برای حم له به روسیه تلقی نخواهد شد.اما ، اگر این اقدامات با گفتگو در خصوص « استرداد کریمه » یا « پیروزی همه جانبه ی اکراین » یا حتی « تضعیف روسیه » باشد تصور رهبران روسیه مبنی بر اینکه غرب دشمن است و درصدد اضمحلال کشور آنهاست، تقویت خواهد کرد. حتی اگر این نظرها بی اساس باشند، باز هم رهبران غرب باید اخلاق ا احتمال بروز این سوء تفاهم مرگبار را جدی تلقی نمایند.
هرچند منافع امریکا و اکراین ممکن است همپوشانی داشته باشد، اما همسان نیستند. رئیس جمهور اکراین ، عملی را انجام می دهد که از او انتظار می رود؛ تشویق غرب برای تامین سلاح بیشتر. اما بایدن اولویت ها و تعهدات متفاوتی دارد.کار او اطمینان از این است که جنگ اکراین به منازعه اتمی با روسیه منجر نشود.هیچکس به دلایق اخلاقی و راهبردی ب ا باج خواهی روسیه برای دستیابی به پیروزی در جنگ تمایلی ندارد . اما رهبران مسئول غرب هنوز باید به احتمال وقوع یک اتفاق فاجعه بار اهمیت زیادی بدهند و این بدان معنی است که کمک های غرب به اکراین با وجود محدودیت های قابل توجه، باید تداوم یابد.
تابوی ناشکستنی
روند جنگ اکراین، سرنوشت یکی از هنجارهای مهم بین المللی را صورت بندی خواهند کرد. ا ین تابو تقبیح نخستین کاربرد استفاده از سلاح های اتمی است. تهدیدات هسته ای روسیه از آن رو که کاربرد سلاح های تخریب جمعی را مشروع و بخشی قابل قبول از جنگ معرفی می کند، در مقابل تابوی مذکور قرار داد. اما هنوز این تابو پا برجاست و روسیه و ناتو را تا کنون مهار کرده است.
واکنش جهانی به تهدیدات هسته ای روسیه نقش مهمی در تقویت این تابو ایفا کرده است. رهبران جهان، شامل تمام کشورها از جمله چین و هند به عنوان دوستان روسیه بطور شفاف به پوتین متذکر شده اند که کاربرد سلاح هسته ای غیر قابل پذیرش است.
شی جی پنگ رئیس جمهور چین در ا وایل ماه نوامبر ۲۰۲۲ تاکید کرد که جهان باید مشترکاً با کاربرد یا تهدید به استفاده از سلاح هسته ای مخالفت کند. او بعداً در دیدار با بایدن افزود: که استفاده از سلاح هسته ای در اکراین کاملاً غیرقابل پذیرش است. دبیرکل سازمان ملل متحد و دیپلماتها در بسیاری از جلسات خود تهدیدات هسته ای روسیه را در سخنرانی ها یا اظهار نظرهای خود محکوم کرده اند. مقامات حکومتی ، تحلیل گران و روزنامه نگاران صریحاً به این تابو اشاره کرده و اهمیت حفظ آن را متذکر شده اند.بی شک، این موارد برای پوتین روشن می سازد که نقص این تابو احتمالاً کشورهای حامی کرملین یا بی طرف را از او دور خواهد ساخت و روسیه به عنوان ناقض این تابو برای همیشه منفور خواهد بود.
سیاست گزاران غربی در هر حال به دنبال خنثی سازی احتمال برخورد هسته ای بوده اند. ایالات متحده امریکا به غوغای هسته ای روسیه پاسخی نداده است، نه روسیه را تهدید کرده است و نه وضعیت نیروهای هسته ای خود را تغییر داده است.بعلاوه، اگر روسیه آغازگر یک جنگ هسته ای باشد، مقامات امریکایی قول داده اند که پاسخ نظامی سختی را با سلاح های متعارف بدهند نه اینکه عمل تلافی جویانه ( هسته ای) را صورت دهند. یعنی رویکردی درست برای حفظ تابو. اگر هدف انزوای متجاوز به یک هنجار است، پس پرهیز از نقص هنجار هم مهم است.
کسی باج خواهی روسیه برای دستیابی به موفقیت را نمی پذیرد.
هنوز خطر استفاده روسیه از سلاح اتمی در اکراین وجود دارد. اقدام نگران کننده ای که اخیراً در جامعه روسیه و بویژه در تلویزیون دولتی آن کشور دیده می شود و میزبانان این برنامه ها بر استفاده از سلاح های هسته ای بر علیه غرب اصرار می ورزند نوعی ستیزه جویی هسته ای است. شلوسر می نویسد: در حال حاضر « فرهنگ عمومی روسیه با میزانی از تعصب هسته ای مشخص می شود که قبلاً در خصوص کره شمالی صدق می کرد » .چنین چیزی در دوره ی جنگ سرد وجود نداشت. بطور نسبی شاید دیکتاتورها در مقایسه با رهبران کشورهای دمکرات از فشار افکار عمومی درامان باشند، اما تعصب اتمی در هر جایی این تابو را تهدید می کند. این ک ه قاطعانه بگوئیم حمایت بیشتر غرب از اکراین به واکنش هسته ای روسیه می انجامد، غیر ممکن است. هیچکس واقعاً نمی داند . خطرات هسته ای در این جنگ قابل اعتنا هستند زیرا در حالیکه کشورهای عضوناتو جدی تر بر دفاع از اکراین تاکید می کنند، همزمان روسیه کمتر و کمتر مهار شده است. ( اعلام پوتین مبنی بر تعلیق مشارکت کشورش در پیمان استارت جدید این را نشان می دهد).بازدارندگی می تواند به روشهای مختلف ، خواه با اقدامات عمدی یا محاسبات اشتباه شکست بخورد. استفاده روسیه از سلاح اتمی به شکست سیاست ایالات متحده امریکا تعبیر خواهد شد.اما رهبران مسئول امریکا جانب احتیاط را برای جلوگیری از چنین اقدام فاجعه باری رعایت خواهند کرد.
سال ۲۰۲۲ شاهد تداوم سنت ۷۷ ساله عدم استفاده از سلاح هسته ای بود. رهبران غرب باید چنان رفتار کنند که از تداوم این روند ( عدم استفاده از سلاح هسته ای) مطمئن شوند، حتی اگر این جنگ مخرب در اکراین ادامه یابد.
