به رسم سپاس‌گزاری | مرتضی رحیم نواز

حسین کریمان و مجموعه پژوهش‎های ارزشمندش درباره ری و تهران را بایستی نقطه آغازین دانش تهران‎پژوهی بدانیم. تا پیش از کتاب «ری باستان» مجموعه‎های «قصران» و کتاب‎های دیگری چون «تهران در گذشته و حال»، دانش تهران‎شناسی و تهران‌پژوهی و اساسا دانش شهرشناسی در حیطه جغرافی‎دانان قرار داشت و آن‌ها بودند که به شرح و تببین شهر و نظام اجتماعی آن می‎پرداختند.
حسین کریمان برای نخستین بار به صورت جدی و پیوسته، به شهر از منظر «جغرافیای تاریخی» و «جغرافیای عمومی» نظر انداخت و توانست مسیری را هموار سازد که تاکنون حرکت بر روی آن ادامه دارد.
کریمان دانش‎آموخته زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران است. با این وجود بیشترین آثار خود را به حوزه تاریخ عمومی اختصاص داده و اثری از او در قالب مقاله یا کتاب در حوزه زبان و ادبیات فارسی به یادگار نمانده است که اگر بود، بدون شک می‎توانست در عداد آثار مهم این حوزه شناخته شود.
توجه ویژه او به تهران، از ری آغاز شد. «ری»، موضوع مهمترین آثار و و پژوهش‎های استاد است. آثاری که در نبود آن‌ها بخش مهمی از تاریخ این شهر مهم باستانی برای همیشه مغفول باقی می‎ماند.
کتاب نخست او که تحت عنوان ری باستان در دو مجلد منتشر شد، دیباچه‎ای بر تاریخ شهرشناسی نوین قلمداد می‎شود. بخش مهمی از مطالب این کتاب که در سال ۱۳۴۹ توسط انجمن آثار ملی منتشر شد، به تاریخ عمومی ری، مشاهیر آن، اماکن شاخص، روستاها و فرهنگ عمومی و عامه و نیز اقتصاد شهر توجه دارد.
این رویه در کتاب «قصران» نیز ادامه یافت با این توضیح که نویسنده به تدریج از ری گذر کرده و با بررسی منطقه باستانی آتشگاه به حدود کنونی شهر تهران و بسیاری از شهرهای پهنه شمالی ری تاریخی تا حدود مازندران نزدیک شده است.
کتاب «تهران در گذشته و حال» که در سال ۱۳۵۵ توسط انتشارات دانشگاه ملی ایران منتشر شد، کامل‎ترین اثر در حوزه تهران‎شناسی تا دوران خود و یکی از مهم‎ترین منابع پژوهشی درباره این کلانشهر از ابتدا تاکنون بوده است. اهالی دانش به خوبی می‎دانند در غیاب این منبع مهم، بسیاری از آثار کنونی هیچگاه به مرحله انتشار در نمی‎آمد و بسیاری از مدعیان تهران‌شناسی به این وادی نزدیک نمی‎شدند.