اگرچه صحبت از دالان زنگزور هرازچندگاهی ساکت و پس از مدتی دوباره شعله‌ور می‌شود، باید توجه داشت که این دالان بخشی از تصویر بزرگ‌تری است که می‌تواند تبعات عمیقی برای کشورمان داشته باشد. البته، این به معنای افزایش تنش‌ها با کشورهای درگیر در این دالان نیست. برعکس! باید با استفاده از ظرفیت‌های کشورمان، به خصوص ظرفیت‌های فرهنگی و اقتصادی و به دور از اقدامات هیجانی برای افزایش همکاری با جمهوری آذربایجان، ترکیه، کشورهای آسیای میانه و همسایگان تلاش سوء تفاهمات را مرتفع و به حساسیت‌های یکدیگر احترام بگذاریم تا هم از منافع ملی‌مان دفاع و هم منطقه را به سوی ثبات هدایت کنیم. ترکیه در سال‌های اخیر به‌طور فعال در تلاش بوده تا خود را به‌عنوان جایگزینی برای روسیه و چین (و ایران) در آسیای میانه معرفی کند. با کاهش نفوذ روسیه و تحولات ژئوپلیتیکی ناشی از جنگ اوکراین، آنکارا فرصت‌هایی را برای تقویت حضور خود در این منطقه به دست آورده است.
با استفاده از فناوری‌های پیشرفته نظامی، از جمله پهپادهایی که تا حدودی در جنگ اوکراین موفق عمل کرده‌اند، ترکیه توانسته تا روابط خود را با کشورهای آسیای مرکزی گسترش دهد. برای مثال، قرقیزستان به‌دلیل‌عدم اعتماد به روسیه در تأمین سامانه‌های دفاعی، برای به دست آوردن این تجهیزات به آنکارا روی آورده است. استفاده از وزارت امور دینی (دیانت) برای افزایش نفوذ، ساخت مساجد، ارائه آموزش‌های مذهبی و کمک هزینه‌های تحصیلی در آسیای مرکزی به‌ویژه در کشورهای ترک‌زبان، همه بخشی از تلاش‌های آنکارا برای تثبیت رهبری فرهنگی، سیاسی و اقتصادی خود هستند.
در این راستا، استفاده از ابزارهای متنوع برای افزایش نفوذ در آسیای مرکزی همچون ایجاد بلوک جمهوری‌های ترک‌زبان که به صورت مشترک عمل کنند و روابط تجاری و سرمایه‌گذاری را تقویت کنند نیز بخشی دیگر از این دست تلاش‌ها هستند که به ترکیه فرصت عرض اندام و رقابت با روسیه، چین و ایران را می‌دهد. علاوه بر این، آنکارا در سال‌های اخیر نقش فعالی در حل بحران‌های منطقه‌ای ایفا کرده است.
به عنوان نمونه، هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، در مذاکرات مرزی میان قرقیزستان و تاجیکستان مشارکت داشته و توانسته از وقوع جنگ جلوگیری کند. این دستاوردهای دیپلماتیک باعث شده تا این کشور به‌عنوان یک میانجی مؤثر در تقویت ثبات آسیای مرکزی شناخته شود. در همین رابطه، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه نیز با اشاره به تغییرات ژئوپلیتیکی ناشی از جنگ اوکراین، بر به روزرسانی نظامی و افزایش قدرت منطقه‌ای کشورش در مناطق گوناگون تأکید کرده است. در این بین، البته نباید فراموش کرد که جمهوری آذربایجان نقشی کلیدی در کمک به ترکیه برای گسترش نفوذ منطقه‌ای خود ایفا می‌کند. تاجیکستان یکی از مواردی است که به‌طور مشخص حضور آذربایجان در رابطه با آن بخشی از تلاش طولانی‌مدت ترکیه برای تضعیف اقتدار ایران در آسیای مرکزی به شمار می‌رود (باید توجه داشت که آغاز به کار شبکه فارسی زبان ترکیه هم به احتمال زیاد افغانستان و تاجیکستان را آرام آرام در بر خواهد گرفت).
نفوذ مستقیم آنکارا بر دوشنبه می‌تواند توسط تهران به‌عنوان یک عمل خصمانه از سوی آنکارا تلقی شود.
برای جلوگیری از هر گونه مخالفت احتمالی، دولت ترکیه بستری را در جمهوری آذربایجان ایجاد کرده تا بدین ترتیب نفوذ خود را افزایش و نفوذ ایران را کاهش دهد. آنکارا در حال برنامه ریزی است تا از راه باکو دوشنبه را از تهران دور کند و در بلندمدت، پیوندهای نزدیک میان ایرانیان و تاجیک‌ها و در ابعاد گسترده‌تر پیوندهای نزدیک میان ایران و کشورهای آسیای مرکزی را از بین ببرد.
* | تحلیل‌گر مطالعات اروپا
